زیستگاه و مسکن از دیدگاه طب سنتی اسلامی 2

در مقاله قبلی، مصالح ساختمانی را از دیدگاه طب سنتی بررسی کردیم. در این مقاله به بررسی قسمت های مختلف منازل می پردازیم.

 بررسی مسکن و منازل آپارتمانی

•  منازل آپارتمانی به خصوص مجتمع های مسکونی، به علت نیاز روز افزون انسان به مسکن و محدودیت زمین به وجود آمده اند و هجوم برای شهرنشینی بر این امر دامن زده است و باعث شده مسکن و خانه ها از حالت ویلایی به آپارتمانی و بدتر از آن به مجتمع های مسکونی تغییر یابد.
•  در مجتمع ها و آپارتمان ها بهره بری از نور، آفتاب، هوا، باد، آزادی و راحتی کم و محدود است و اشتراک فاضلاب، نوع معماری فضای بیرونی و داخلی، آسیب های جسمی و روحی و … از نقاط منفی و ضعف آن قلمداد می شود.

بررسی حیاط در مسکن:

•  حیاط یکی از قسمت های مهم خانه است که متأسفانه با آپارتمان نشینی و مجتمع های مسکونی به اجبار از نقشه حذف می شود و تبدیل به فضا و حیاط عمومی می گردد.

از جمله خواص حیاط می توان به موارد زیر اشاره کرد: ️

•  حیاط حد واسط درب منزل و اندرونی است و افراد به محض ورود به حیاط وارد اندرونی نمی شوند و در نتیجه ایجاد نوعی حریم می نماید.
• فضای حیاط ایجاد جو سرخوشی و نشاط می کند، در منازل آپارتمانی به علت عدم وجود حیاط، افسردگی و بیماری های سودایی بیشتر خواهد بود.
• حیاط با داشتن فضای اضافی، امکان داشتن باغچه، حوضچه، را امکان پذیر می کند که در ایجاد روحیه، نشاط و تغذیه مناسب، بسیار ارزشمند است.
• پهن کردن البسه و خشک نمودن آن در فضای حیاط جهت بهداشت خانواده بسیار مهم است و طناب سیار و بالکن در آپارتمان ها با محدودیتی که دارند، هیچگاه جایگزین آن نخواهد شد.
• در منازل دارای حیاط، بسته به متراژ و مساحت آن، امکان فعالیت بدنی، نرمش و ورزش امکان پذیر است در حالی که در فضای آپارتمانی محدودیت های بسیار زیادی وجود دارد.
• امکان وجود توالت در سازه های حیاط دار به نقاط دورتر از اتاق ها و بنا نمودن آن در حیاط از مزیت های بارز حیاط در مسکن های ویلایی است.

مشخصات اتاق پذیرایی

 اتاق پذیرایی مناسب از دیدگاه سبک اسلامی ایرانی باید دارای مشخصه های زیر باشد:

•  اتاق پذیرایی تا حد امکان و توان باید وسیع و دلباز باشد.
• باید از اتاق های دیگر و آشپزخانه تفکیک باشد و حریم ها رعایت گردد و میهمان و اهل اندرونی منزل، به هم دید نداشته باشند.
• دارای نور و دکوراسیون مناسب باشد و بهداشت در آن رعایت شده باشد.
• فرش، موکت و مبل راحتی مناسب و در شأن مهمان (درحد توان و شان صاحبخانه) فراهم شود و در این راستا از افراط و تفریط نیز پرهیز گردد.
• گرمایش و سرمایش اتاق پذیرایی باید متناسب با میهمان تنظیم گردد و در هوای سرد و گرما اعتدال بخش باشد.
• در اتاق پذیرایی و وسایل موجود در آن، از رنگ های شاد و مفرح استفاده گردد و از نصب و قرار دادن وسایل و فرش، مبل راحتی دارای رنگ های تیره خودداری گردد. زیرا استفاده از رنگ های شاد باعث تقویت روحیه و وسیع و دلباز نشان دادن مسکن و اتاق می گردد.
• گشاده رویی، صمیمیت، پذیرایی مناسب بسته به توان و هرگونه اقدام در خصوص اکرام میهمان از جمله ملزومات معنوی در اتاق پذیرایی است.

مشخصه های حال و نشیمن ️

•  در ساختمان های جدید، حال، نشیمن و پذیرایی برای استفاده حداکثری از فضا و بزرگ نمایی و دلباز کردن منزل با اتاق پذیرایی و گاهی با آشپزخانه یکسره و بدون حایل است.
• این نوع معماری از دیدگاه معماری اسلامی و حتی طب اسلامی ایرانی، مردود است.
• حال و نشیمنگاه محیطی است برای گذراندن اوقات فراغت و دور همنشینی اعضای خانواده و امورات دیگر مانند گفتگو، تماشای تلویزیون و… با ضمیمه شدن حال به پذیرایی و برداشتن حایل بین آن ها، حریم معنوی فیمابین میهمان و اهل منزل، به خصوص اندرونی منزل تضعیف می شود و کلیه رفت و آمدها، صداها، حرکات و … در تیررس میهمان خواهد بود و باید دانست این سبک معماری رهاورد و هدیه نامیمون معماری غرب برای ما است.
• در منازلی که به علت کمبود مساحت، حال و پذیرایی به صورت یکسره یا بدون حایل است، بهتر است در میان آن پرده مناسبی حایل باشد تا با آمدن مهمان پرده کشیده شود و حریم ها حفظ شود و بعد از رفتن مهمان می توانند آن را مجدد جمع کنند.
• در این روش می توانند پرده های کرکره ای به سبک پرده های پنجره نصب نمایند که به راحتی قابل تحرک و جابجایی باشد.
• این روش برای گرم کردن هوای منزل در زمستان و سرد کردن هوا در تابستان نیز بهتر است. زیرا با جداسازی حال و پذیرایی با پرده و حایل، امکان گرم یا خنک کردن آن نیز تسریع می گردد.

مشخصات اتاق خواب

 از دیدگاه طب ایرانی اسلامی و اصول سبک زندگی به روش ایرانی اسلامی، اتاق خواب، اتاقی مهم برای دریافت آرامش، استراحت، خلوت و جماع زوجین و عموماً اتاق مطالعه برای فرزندان است.

 با توجه به اهمیت این اتاق به برخی مشخصه ها و تذکرات در خصوص این اتاق اشاره می کنیم:

•  اتاق خواب نباید سهل الوصول و خیلی دم دست و در محل رفت و آمد باشد. مثلاً نباید طوری باشد که میهمان هنگام ورود به منزل سهواً و به اشتباه با یک معماری غلط به سمت آن هدایت شود.
• چون اتاق خواب در حقیقت محل استراحت و خواب است، باید محلی به دور از صداهای اضافی و نور مزاحم باشد.
• افراد حساس به صدا می توانند برای مهار صدا، از پنجره های دو جداره و عایق مخصوص ضد صدا که بر روی درب ها و دیوارها نصب می شود استفاده کنند که در مهار صدا بسیار نتیجه بخش است.
• نور اتاق خواب باید طوری طراحی شود که با نصب لامپ های ضعیف و بسیار کم نور هنگام خواب، باعث تحریک اعصاب نشود، زیرا لامپ ها و چراغ خواب ها در اکثر منازل با ایجاد نور غیراستاندارد و زیاد، در زمانی که فرد در خواب است با اثرگذاری بر روی اعصاب و مغز باعث بی کیفیت شدن خواب و عدم دریافت شارژ و انرژی کافی از مدت زمان خواب خود می شود.
• اتاق خواب در صورت امکان نباید خیلی کوچک و خفه باشد، همچنین نباید مانند اتاق پذیرایی یا حال و نشیمن، وسیع باشد.
• آرامش روحی و جسمی که مقدمه یک خواب مطلوب است در اتاق های متوسط سریع تر به انسان منتقل و القاء می شود.
• متراژ اتاق خواب بسته به شرایط معمولی می تواند حدوداً بین 15 – 9 متر تعیین گردد.
• هوای اتاق خواب باید متعادل و متناسب با مزاج افراد باشد، زیرا هرگونه گرمی، سردی، خشکی یا رطوبت بیش از حد می تواند زمان القاء و فرو رفتن به خواب و همچنین کیفیت و کمیت خواب یعنی طول مدت زمان خواب را دستخوش تغییر و آسیب کند.
• جنس بالشت و رختخواب بهتر است در مناطق مرطوب و نم دار از پشم طبیعی و در مناطق گرم از پنبه باشد. زیرا استفاده از پنبه در مناطق سرد و مرطوب، باعث نفوذ سردی و رطوبت در بدن خواهد شد.
• استفاده از الیاف مصنوعی یا مواد پلاستیکی ضمن تولید الکتریسیته ساکن در بدن، مضر بوده و توصیه نمی شود.
• در صورتی که از تخت خواب استفاده می کنید، باید جنس آن از چوب باشد. استفاده از تخت خواب های فلزی به هیچ وجه مورد تأیید نیست و وجود هرگونه فلز در اطراف انسان در زمان خواب، باعث اثرگذاری منفی بر روی مغز و در نتیجه به هم خوردگی سیگنال های مغز و اثرگذاری منفی بر خواب خواهد شد.
• در اتاق خواب به خصوص اتاق خواب کودکان از قرار دادن تابلو، مجسمه و اشکال توهم و ترس آمیز مخصوصا اشکالی که بعد از خاموشی چراغ، ترسناک و توهم آمیز به نظر می رسند خودداری نمایید.
• کلید قطع و وصل چراغ خواب بهتر است نزدیک به رختخواب یا تخت خواب باشد.
• از قرار دادن قرآن، اسماء الهی، تابلوهای مقدس مانند تابلوهای منقوش یا خطاطی به ان یکاد و آیة الکرسی و امثال آن در اتاق خواب به علت خوابیدن در آن و دراز شدن پا به سمت آن یا به علت تعویض البسه زیر و جماع که معمولاً در اتاق خواب انجام می شود، خودداری گردد.
• اتاق خواب باید طوری طراحی شود که از بیرون از منزل به داخل آن دید و تسلطی نباشد و پنجره های آن باید با پرده های مناسب مهار شود.
• اتاق خواب باید به حمام نزدیک باشد تا در صورت نیاز شبانه، نیاز به غسل بعد از جماع توسط والدین یا نیاز غسل بعد از جنب شدن که معمولاً برای پسران بعد از سن بلوغ اتفاق می افتد دسترسی به آن بدون دغدغه باشد.
• حتی الامکان در اتاق خواب نباید ابزار و وسایل الکتریکی مانند موبایل، تلویزیون و… وجود داشته باشد، زیرا وجود این وسایل به علت ساطع کردن امواج باعث برهم خوردن سیستم مغز و امواج مغزی و اثرگذاری در بحث کمیت و کیفیت خواب می شود.به خصوص قرار دادن موبایل در نزدیکی رختخواب اثرگذاری منفی بر مغز و اعصاب خواهد داشت.

خصوصیات مطبخ و آشپزخانه

 در قدیم نام آشپزخانه، مطبخ بود. یعنی محل طبخ غذا و از آنجایی که آش ها از غذاهای اصلی ایرانیان بود و در بحث تغذیه نقش مهمی داشت، آن را آشپزخانه نام نهاده اند.
در معماری جدید غربی مانند اکثر هدایای نامیمون غرب که برای مشرق زمین به ارمغان آورد؛ آشپزخانه نیز معماری غیرعلمی دارد که متأسفانه این نوع معماری در کشور ما نیز با غلبه بر معماری اصیل ایرانی، جای خود را در معماری ایرانی اسلامی باز نمود و در اکثر خانه ها، آشپزخانه اُپن و باز به عنوان مُد پذیرفته شده است.

 اشکالات آشپزخانه باز به شرح ذیل میباشد:

• در آشپزخانه اُپن، حریم خانواده و اندرونی رعایت نمی شود و از نظر دینی و فرهنگ اصیل ایرانی مورد تأیید نیست.
• در دین اسلام و همچنین ایران باستان، حفظ حریم اندرونی منزل، زنان و خانواده بسیار پراهمیت بوده است و معماری کهن ایران زمین به درستی گویای این حقیقت است.
• در آشپزخانه های اُپن، دود و بوی مواد غذایی و سرخکردنی ها، همچنین سر و صدای ناشی از آشپزی، اعم از سرخ کردن خوراک و صدای ظروف، باعث برهم خوردن آرامش اهل منزل می شود.

 خصوصیات مطبخ آشپزخانه:

•  باید از حال، پذیرایی و سایر اتاق ها جدا باشد تا هم حریم اهل منزل رعایت شود و هم دود و بوی ناشی از آشپزی به جای دیگر راه پیدا نکند.
• باید از لحاظ نور طبیعی در شرایط مناسبی باشد، زیرا نور آفتاب اثرگذاری واضحی نسبت به نور لامپ و نورهای مصنوعی دارد.
• آشپزخانه باید از لحاظ تهویه طبیعی مانند پنجره ها و هواکش های طبیعی و تهویه های مصنوعی و صنعتی مانند هواکش ها و فن ها و هود در شرایط ایده آلی وجود داشته باشد.
• دکوراسیون مناسب از جمله نکات مهم یک آشپزخانه خوب است. زیرا آشپزخانه مانند قصر برای زنان است و خانم ها اکثر زمان خود را در آشپزخانه سپری می کنند، بنابراین داشتن زیبایی و دکوراسیون ساده اما جذاب به دریافت انرژی از این فضا کمک شایانی می کند.
• بهتر است کف و دیوار آشپزخانه و مطبخ با سرامیک و کاشی پوشش داده شود، زیرا دود و چربی که از طبخ خوراک ایجاد می شود در دیوارهای گچی و… به راحتی پاک نمی شود اما آثار چربی و دود و مواد آشپزی از روی کاشی و سرامیک بسیار راحت تر پاک می شود.
• بهتر است آشپزخانه دلباز و دلشاد باشد، زیرا آشپزخانه و مطبخ کوچک باعث تسریع در آلودگی آن شده و بیماری های ریوی را افزایش می دهد. با ایجاد پنجره های مناسب می توان به دلبازی آشپزخانه کمک کرد. همچنین با نصب هودهای قوی و کم صدا باید تهویه را به حداکثر رساند.
• یکی از نکات مهم آشپزخانه، چاه تخلیه آشپزخانه و ظرفشویی است. متأسفانه یکی از تحفه های شوم معماری غربی در بسیاری از خانه ها و آپارتمان ها، جدا نبودن چاه آشپزخانه و ظرفشویی با فاضلاب حمام و توالت است. ادغام فاضلاب انسانی با مواد غذایی نه تنها به شدت مکروه است بلکه باعث اهانت به رزق و روزی و مسدود شدن فیض حق می گردد.
• در سالهای اخیر در معماری، یک طرح مناسب در حال گسترش است و آن جداسازی مطبخ و آشپزخانه از هم است. هرچند در مفهوم، مطبخ و آشپزخانه یک چیزی باشند، اما در این سبک، یک فضای کوچک بیرون از فضای داخلی منزل و حتی خارج از آشپزخانه مخصوص طبخ و پخت غذا ایجاد می شود و با این طراحی منزل و محیط خانه از دود و بو در امان می ماند.

 تذکر: دقت داشته باشید، بر حسب تحقیقات به عمل آمده، دود و مواد متصاعد شده از آشپزی در آشپزخانه به خصوص با این روغن های مایع و جامد مضر در بازار، بسیار زیاد می باشد؛ و حتی گاهی برخی محققین ضرر این دودها را با دود سیگار در یک ردیف قرار می دهند، زیرا دودهای ناشی از آشپزی پس از استقرار در ریه ها به سختی به آلبول های ریه می چسبند و جدا شدن از آن بسیار مشکل است و این امر به مرور زمان زنان خانه دار و افراد را به بیماری های ریوی و آلرژی های تنفسی مبتلا خواهد کرد.
راهکارهای عدم ابتلا به این موارد را در مطالب بالا بررسی کردیم.

محیط عبادت و آرامش

•  جایگاه عبادت باید دارای مشخصه هایی باشد و می توان از اتاق پذیرایی یا نقاط دیگر منزل به عنوان جایگاه عبادت استفاده کرد.
  تذکر: امورات مستحب نباید ما را از امور واجب باز دارد یا امورات مستحب نباید در زندگی ما خللی ایجاد کند.
  مثلا وقتی فردی در مضیقه مالی قرار دارد، صحیح نیست که اتاق عبادت نیز به اتاق ها اضافه کند، بلکه می تواند از اتاق پذیرایی و نقاط دیگر منزل برای مکان عبادت و انجام واجبات و مستحبات استفاده نماید.
• مکان عبادت نباید در جاهایی از منزل که معمولاً نجس است یا نزدیک به آن، قرار بگیرد. مثلا مکان عبادت بهتر است دور از توالت یا مکان هایی که معمولاً توسط کودکان خردسال در آن به علت کودکی و عدم اختیار در حفظ ادرار و …. به نجاست کشیده می شود و در اصطلاح احتیاط دار می گویند، باشد.
• مکان عبادت بهتر است در اتاق و مکان هایی که مقاربت جنسی انجام می شود، نباشد. زیرا حالات مختلف بر روی هم اثرگذاری دارند و حالات نفسانی اثرگذاری منفی بر روی حالات روحانی دارند.
• بهتر است مکان عبادت به دور از سر و صدا و بوهای سرخ کردنی و … باشد و طوری طراحی شود که هر آنچه نفس را مشغول می کند، از آن اجتناب شود اعم از سروصدا، بو و…

در مقاله بعدی، ادامه این موضوع را بررسی خواهیم کرد.