غدد درون ریز بدن

غدد درون ریز بدن عبارتند از:

1. هیپوفیز
2. غده تیرویید
3. غده پاراتيرویيد
4. غده های فوق كلیه
5. سمپاتیک
6. لوزالمعده
7. غدد جنسی در مردها
8. غدد زنانه، یعنی تخمدان ها

هيپوفيز

اهميت غدد هيپوفيز:

این غده تمام غدد بدن را با ترشح هورمون های خاص کنترل می کند.

بيماری های ناشی از کم کاری یا پرکاری غده هيپوفيز:

در غده هيپوفيز کمبود یا افزایش هر کدام از هورمون ها، بيماری خاصی را ایجاد می کند.

• کمبود هورمون رشد باعث کوتاهی قد کودکان می شود و اگر همين هورمون در افراد بالغ کم باشد باعث ضعف و بی حالی می شود.
• باعث تحليل توده عضلانی، افزایش بافت چربی زیرپوستی و کاهش توان کاری و افسردگی خواهد شد.
• از طرفی افزایش ترشح هورمون رشد قبل از بلوغ باعث بيماری ژیگانتيسم و بعد از بلوغ باعث بيماری آکرومگالی می شود.
• ژیگانتيسم باعث بلند قدی بيمارگونه و درشت شدن دست و پاها و بزرگ شدن بينی و چانه می شود.
• در بيماری آکرومگالی که مربوط به ترشح هورمون رشد بعد از بلوغ، یعنی زمانی که صفحات رشد استخوانی بسته شده است، می باشد. بنابراین این افزایش ترشح باعث افزایش بيشتر قد نخواهد شد اما باعث بزرگ شدن دست و پا، بينی و چانه می شود.

علایم آن:

• علایم آن سردرد، تعریق زیاد، ضعف عضلانی، خستگی زودرس و عوارض قلبی و عروقی است.

عوارض دیگر افزایش ترشح و توليد پرولاکتين

در مردان:

• باعث کاهش ميل جنسی
• ناتوانی جنسی و کاهش توليد اسپرم و باروری در مردان

در زنان:

• در زنان نيز خود را با علایمی از قبيل اختلال در عادت ماهانه و در بعضی موارد ترشح شیر نشان می دهد
• عصبی شدن در زنان

نکته: از جمله مواردی که مادر قادر به شير دادن نوزاد خود نمی باشد، کمبود ترشح پرولاکتين بعد از زایمان می باشد.

غده هیپوفیز به دو بخش تقسیم می شود:

1. بخش پيشين
2. بخش پسين

بخش پیشین، فعالیت غدد های زیر را تنظیم می كند:

• غدد تيروئيد
• آدرنال
• دستگاه تناسلی

از ميان هورمون هایی که این غده ترشح می کند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. هورمون رشد، که رشد استخوان ها و سایر بافت های بدن را تحریک می کند و در استفاده بدن از موادمغذی و معدنی نقش دارد.
2. هورمون پرولاکتين، که توليد شير را در زنان شيرده فعال می کند.
3. هورمون تيروتروپين، که غده تيروئيد را برای توليد هورمون تيروئيد تحریک می کند.
4. غده هيپوفيز همچنين اندورفين نيز ترشح می کند.

اندورفين ها چيستند؟

اندورفين ها مواد شيميایی هستند که برای کاهش حساسيت به درد، بر روی سيستم عصبی کار می کنند.

دیگر کارهای غده هيپوفيز عبارتند از:

•  غده هيپوفيز هورمون هایی نيز ترشح می کند که به تخمدان ها و بيضه ها برای توليد هورمون های جنسی پيام می فرستند.
• تخمک گذاری و چرخه قاعدگی را نيز در زنان کنترل می کند.

فعاليت های بخش پسين غده هيپوفيز:

• بخش پسين غده هيپوفيز، هورمون های ضد ادرار ترشح می کند که با تاثيری که بر کليه ها و دفع ادرار دارد، به حفظ توازن آب بدن کمک می کند.
• هورمون دیگری که این بخش ترشح می کند، اکسيتوسين است که انقباضات رحم را طی وضع حمل ایجاد می کند.

نکته:

جسم صنوبری که غده صنوبری نيز ناميده می شود، در وسط مغز قرار گرفته است. این غده ملاتونين ترشح می کند، هورمونی که چرخه خواب-بيداری را تنظيم می کند.

غده تيرویيد

غده تيرویيد که در گردن واقع است، هورمون هایی را توليد می کند که متابوليسم را تنظيم می کنند.

نقش غده تيرویيد در بدن:

• هورون های تيرویيد نقش مهمی در رشد استخوان ها و رشد مغز و سيستم عصبی در کودکان دارند.
• بعضی از سلول هاي تیرویید، هورمون كلسی تونین را ترشح می كنند كه غلظت خونی كلسیم را كاهش می دهد.
• به غده تيرویيد چهار غده کوچک متصل است که به همراه یکدیگر عمل می کنند و پاراتيرویيد ناميده می شوند.

غده پاراتيرویيد

• چهار غده پاراتيرویيد واقع در پشت تيرویيد هورمونی را توليد می کنند که غلظت خونی کلسيم و فسفات را تنظيم می کند.
• کلسيم برای سلامت استخوان ها حياتی است و به همراه فسفات، نقش مهمی را در کارکرد عصب و عضله ایفا می کند.

کم کاری و پر کاری غده پاراتيرویيد

در غده پاراتيرویيد، کم کاری باعث افت کلسيم خون و پرکاری باعث افزایش کلسيم خون و پوکی استخوان و سنگ های کليوی می شود.

عملکرد غده پاراتيرویيد:

• این غدد هورمون پاراتيرویيد ترشح می کنند که سطح کلسيم را در خون تنظيم می کند.
• هورمون پاراتيرویيد ميزان کلسيم خون را بالا می برد. وقتی ميزان کلسيم خون بالا رود، غدد پاراتيرویيد این تغيير را حس کرده
  و ترشح و توليد این هورمون را کاهش می دهند.

غده های فوق کليه

غده های فوق كلیه در بالای كلیه قرار دارند.

هر غده یک قشر لایه خارجی و یک مدولا (مرکز) دارد.

عملکرد قشر لایه خارجی:

قشر، هورمون‌های کورتونی (که در کمک به تنظيم غلظت خونی نمک و قند نقش دارند) و مقادیر کم هورمون های جنسی مردانه (که ایجاد برخی از مشخصات جنسی مردانه را تحریک می کنند) را توليد می کند.

عملکرد مدولا:

مدولا، اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین)، را ترشح می كند كه در پاسخ به استرس (واكنشی كه پاسخ جنگ و گریز نام دارد)، ضربان قلب و خون رسانی به عضلات را افزایش می دهند.

نکته:

بدن دو غده آدرنال مثلثی شکل دارد که هرکدام روی یکی از کليه ها قرار گرفته است. غدد آدرنال دو قسمت دارند، که هرکدام یک سری هورمون توليد می کنند و عملکردی متفاوت دارند.

سمپاتيک

سیستم عصبی سمپاتیک، بدن را در مقابل استرس ها و حوادث ناگهانی آماده می كند، ضربان قلب را افزایش می دهد و باعث ترشح غدد فوق كلیوی آدرنالین می شود.

آدرنالین چیست؟

آدرنالین هورمونی است كه قدرت بیشتری به عضلات می دهد تا واكنش های سریعی انجام دهند.

در حالی كه پاراسمپاتیک برعکس سمپاتیک عمل می كند؛ بدین معنا كه بدن را آماده استراحت می كند.

سیستم عصبی سمپاتیک به 2 بخش تقسیم می گردد:

1. بخش محیطی
2. فوق كلیوی

بخش محیطی

سیستم عصبی سمپاتیک محیطی ناشی از تحریک اعصاب سمپاتیک است.

فوق كلیوی

سیستم عصبی سمپاتیک فوق كلیوی ناشی از ترشح هورمون اپی نفرین از غدد فوق كلیوی است.

فعاليت سيستم های یاد شده در افراد دارای طبع های گرم و سرد

• در افراد دارای طبع گرم تحریک و “ Tone ” (تون) عصبی سمپاتيک محيطی بالاتر از افراد دارای طبع سرد است.
• در حالی که در این افراد سيستم عصبی پاراسمپاتيک و غدد فوق کليوی تحریک کمتری دارد.

نکته:

• افراد دارای طبع سرد سیستم عصبی سمپاتیک آدرنال یا فوق كلیوی فعال تری نسبت به سیستم عصبی پاراسمپاتیک محیطی دارند، سیستم عصبی پاراسمپاتیک آن ها نیز تحریک بیشتری دارد.
• از نظر سیستم ایمنی افراد دارای طبع گرم تمایل بیشتری برای پاسخ های عصبی دارند. بنابراین توليد آنتی بادی و واکنش های آلرژیک در آن ها بيشتر است.
• در افراد دارای طبع گرم، Tone عصبی سمپاتيک بالا باعث ایجاد فشار خون می شود.
• در حالی که در افراد دارای طبع سرد،بالا بودن «تون» عصبی پاراسمپاتيک باعث کاهش فشار خون می شود.

لوزالمعده

لوزالمعده پشت معده قرار دارد.

عملکرد لوزالمعده:

• لوزالمعده مایعات گوارش كننده ای تولید می كند كه به تجزیه غذا كمک می كنند.
• هورمون های انسولین و گلوكاگون را ترشح می كند كه نقش مهمی را در تنظیم سطح گلوكز خون (قندی كه منبع اصلی انرژی بدن به شمار می رود) ایفا می كنند.
• مهمترین عملکرد لوزالمعده هورمون های لوزالمعده است كه مهم‌ترین آن انسولین می باشد و از سلول های بتای جزایر لانگرهانس لوزالمعده ترشح می شود.

انسولین چیست؟

انسولین درتنظیم قند خون نقش مهمی را ایفا می كند و باعث تسهیل ورود گلوكز به سلول های بدن می شود.

بیماری های ناشی از كمبود و افزایش ترشح انسولین

• كمبود ترشح انسولین باعث بیماری دیابت می شود.
• افزایش ترشح انسولین باعث افت قند خون می شود.

در دیابت نوع اول که به دليل کمبود شدید ترشح انسولين در کودکان و نوجوانان دیده می شود و بيماری خودایمن است، سيستم دفاعی بدن عليه سلول های سازنده انسولين فعاليت می کند و باعث تخریب این سلول ها می شود.

در دیابت نوع دوم که عمدتا عوامل آن ژنتيکی است و بيشتر در افراد بالای 30 سال بروز می کند کمبود ترشح انسولين به همراه مقاومت به اثر آن در سطح سلول های بدن دیده می شود.

دیابت نوع 1 :

وقتی لوزالمعده یا پانکراس نتواند به میزان كافی انسولین تولید كند، دیابت نوع 1 ایجاد می شود.

علایم این بیماری عبارتند از :

1. تشنگی زیاد
2. گرسنگی
3. تکرر ادرار
4. كاهش وزن

این بیماری می تواند مشکلات دیگری در دراز مدت به وجود آورد مثل:

1. مشکلات كلیوی
2. آسیب های عصبی
3. كوری
4. بیماری های قلبی كرونری زودرس و سکته

به كودكانی كه دچار این مشکل هستند، برای كنترل سطح قند خون و كاهش خطر ایجاد مشکلات دیابتی در طب نوین مداوماً انسولین تزریق می شود.

دیابت نوع 2 :

• برخلاف دیابت نوع 1 ، كه در آن بدن قادر به تولید انسولین كافی نیست، در دیابت نوع 2 بدن قادر به واكنش نرمال به انسولین نمی باشد.
• كودكان و نوجوانان مبتلا به این بیماری معمولاً اضافه وزن زیادی دارند و باور بر این است كه چربی اضافه بدن نقش مهمی در مقاومت
  انسولین دارد كه از مشخصه های این بیماری است.
• در واقع، در سال های اخیر، شیوع این بیماری در كودكان تقریباً برابر با میزان بالای چاقی مفرط در آن ها است.
• علائم و مشکلات احتمالی دیابت نوع 2 تقریباً مشابه با دیابت نوع 1 است.

راه های كنترل دیابت نوع 2 :

1. تغییرات رژیم غذایی
2. ورزش
3. دارو

اما بسیاری از آن ها مجبورند مثل بیماران دیابت نوع 1 ، تزریق انسولین انجام دهند.

غدد جنسی در مردها

این غدد در كیسه بیضه قرار گرفته اند.

• غدد مردانه، یا بیضه ها، هورمون هایی تولید می كند كه آندروژن نامیده می شود، كه مهم ترین آنها تستوسترون است.
• این هورمون ها تغییرات بدن را كه به خاطر رشد جنسی ایجاد می شود را كنترل می كند.

مانند:

1. بزرگ شدن آلت تناسلی
2. بروز سایر ویژگی های مردانه مثل كلفت شدن صدا، رشد مو صورت و شرمگاه، افزایش رشد و قدرت عضلانی

غدد زنانه، یعنی تخمدان ها

در لگن خاصره قرار گرفته اند.

• این غدد تخمک تولید كرده و هورمون های زنانه مثل استروژن و پروژسترون را تولید می کنند.

استروژن در رشد خصوصیات جنسی زنانه نقش دارد مثل:

1. رشد سینه ها
2. جمع شدن چربی بدن در ران ها و باسن

• هم استروژن و هم پروژسترون در حاملگی و تنظیم عادت ماهیانه نیز نقش دارند

بیماری تخمدان

پلی كیستیک در زنان كه به علت وجود كیست های ریز در هر دو تخمدان ایجاد می شود.

این بیماری با افزایش ترشح هورمون های مردانه همراه است.

علایم بیماری تخمدان

1. موهای زاید
2. آکنه
3. ریزی موی تیپ مردانه
4. اختلالات قاعدگی
5. درصد كمی از زنان اختلال در تخمک گذاری و ناباروری را به دنبال دارد.