داروشناسی و داروسازی

در این مقاله مطالبی در مورد داروشناسی و داروسازی ارایه خواهیم کرد.

رنگ و بوی:

• اگر متراكم و خاكی گرم باشد، مزه آن تلخ است.
• اگر متراكم و خاكی سرد باشد، مزه آن گس است.
• اگر متراكم و خاكی معتدل باشد، مزه آن شيرين است.
• چنانچه گوهر جسم در بر دارنده مزه، لطيف باشد در حالت گرمی تند مزه، در حالت سردی ترش و در حالت اعتدال چرب است.
• اگر گوهر در بر دارنده مزه معتدل باشد، يعنی حد واسط بين تراكم و لطافت باشد، در حالت گرمی شور، در حالت سردی گيرنده قابض و در حالت اعتدال گويند بی مزه است.

مزه های گرم:

مزه هايی كه دلالت بر گرمی دارند به ترتيب عبارتند از :

1. تند
2. تلخ

نکته: مزه های شور تند بيشتر از تلخ و شور دلالت بر گرمی دارد.

تاثير عوامل خارجی بر دارو (احكام تعرض للادويه من خارج)

در بعضی از حالات كه به وسيله صنعت بر داروها عارض می شود، حكم داروها نيز تغيير می يابد و ويژگی های اوليه آن ها دگرگون
می شود.

مثلا پختن، كوبيدن، آتش زدن، شستن، يخ بستن در اثر سرما، مجاورت دارويی با داروی ديگر، شايد دارو را از حالی به حالی دگرگون سازد. گاهی آميختن دارويی با دارويی ديگر خصايص اوليه دارو را تغيير می دهد.

می گوييم: داروهايی كه از دستكاری صنعت تاثير پذيرند، چندين نوع و حالاتی كه از آن تاثير می پذيرند، چندين قسمت هستند.

اينک به شرح مفصل آن می پردازيم.

پختن دارو:

• دارويی كه جرمش متراكم و غليظ است و تا بسيار نجوشانی اثری نمی بخشد. مانند:

1. ريشه كبر
2. زراوند
3. زرنباد، و شبيه آن ها

• دارويی كه در حالت اعتدال ميان غليظ و رقيق است، بايد به حالت اعتدال جوشيده شود. زیرا اگر بسيار بجوشد از تاثير می افتد، مانند:

1. داروهای مدر
2. اُسطوخودوس و مانند آن ها

• دارويی كه رقيق تر از حالت اعتدال است و كمترين جوشيدن برای آن كافی است اگر بيشتر از يک قُل بجوشد تاثير دارويی را از دست می دهد،مانند:

1. افتيمون
2. سس صغير

نکته: اگر افتيمون در هنگام جوشيدن بيش از يک غُل بزند و خوب بپزد، خاصيت دارويی آن از بين می رود.

كوبيدن دارو:

• برخی از داروها بعد از كوبيده شدن اثری ندارند، مانند گياه محموده سقمونيا، پس بايد با كمال نرمش و آهستگی و تأنی كوبيد و نبايد بر آن فشار زياد آورد تا بر اثر فشار كوبيدن چنان گرمايی حاصل شود كه نيروی آن ها را تباه گرداند. انگُم ها صمغ ها غالبا اين حالت را دارند و بر اثر كوبيده شدن تاثير خود را از دست می دهند.
• اگر آن ها را در آب حل كنند بهتر از آن است كه بكوبند. هر دارويی از هر صِنفی كه باشد اگر در كوبيدن آن افراط شود، بی اثر می ماند. نبايد پنداشت كه اجزای كوچک كوبيده هر چند بسيار ريز هم هر يک به تناسب جِرم خويش همان نيروی ناكوبيده را در بر دارد. گاهی جسم به حدی كاهش می يابد كه كليه خاصيت تاثير قبلی را می بازد.

تصور كنيد اگر جسمی بتواند مقدار معينی را حركت دهد و بعدا آن را دو نيم كنيم باز می تواند آن مقدار معين را به حركت درآورد؟
مسلّما نه.

مثال را واضح تر بگويم: باری داريم كه ده نفر می توانند آن را در يک روز تا يک فرسخ راه حمل نمايند. آيا پنج نفر می توانند آن بار كذایی را بردارند و علاوه بر برداشتن تا نيم فرسخ آن را ببرند؟

شايد بگوييم اگر اين بار را نصف كنيم و آن را به پنج نفر بدهيم می توانند نقل كنند. ولی اگر بار قابل تقسيم نباشد تكليف چه خواهد شد؟ و اگر هيچ نيمی از آن به دو نيمه ديگر انتقال پذير نباشد چطور؟
دارو حالت همين بار را دارد. دارو در حالت كلّ خود قبل از كوبيدن تاثيری دارد و دارای خاصيت معينی است.

• اگر به وسيله كوبيدن اجزای آن از هم بپاشند، هر جزئی از آن، نمی تواند تاثير كلّی آن را داشته باشد و نه هر جزئی به اندازه حجمی كه دارد در حجمی كه به اندازه آن ريز است تاثير می نمايد. حتی گروهی بر اين عقيده اند كه اجزای خرد و ريز، هيئت و نيروی دارويی را از دست می دهند. اين عقيده درباره داروهای تركيبی به صواب نزديكتر است و بهتر آن است كه در كوبيدن آن ها افراط ننمايند. اگر دارويی را زياده از حد لازم بكوبند و خرد كنند، خاصيت دارويی خود را رها كند و اثرات ديگری از آن سرزند.

مثلا: دارويی كه خلط يا درد را بيرون می راند، اگر در كوبيدن آن افراط كنند، خاصيتش را از دست می دهد و تنها مواد آبكی را دفع می نمايد. زيرا نيروی قبلی را از دست داده است و آن قدر ريز شده كه بسيار زود نفوذ می كند و به اندامی می رسد كه مورد نظر نبوده
است و كنش را قبل از وقت نشان می دهد.

در اين زمينه جالينوس حكايتی دارد و می فرمايد:

مخلوطی حاوی زيره را برای رفع يبوست مزاج به عنوان ملين كه خاصيت او است كوبيدم و در اين كوبيدن افراط ورزيدم. به جای رفع يبوست مزاج، حالت داروی ادرارآور پيدا كرد.

• پس نبايد داروهای دارای گوهر لطيف را بسيار كوبيد، اما داروهايی كه گوهر متراكم دارند، به كوبيدن زياد نيازمند هستند و به ويژه اگر بخواهيم داروی گوهر متراكم را به راه دور بفرستيم و در عين حال علاوه بر تراكم سنگين نيز باشد مانند: بسد ،مرواريد، مرجان، شاهدانه و همانند آن ها.

سوزاندن دارو:

برخی از داروها را بايد سوزاند تا از تاثير آن ها كاسته شود و برخی را به اين منظور بايد سوزاند تا تاثيرش بيشتر گردد. كلّيه داروهای
تندی حاد كه دارای گوهر لطيف يا معتدل هستند بر اثر سوختن گوهر آتشی كه در بردارند تحليل می رود و می كاهد و از اين رو گرمی و تندی آن ها هم رو به كاهش می رود، مانند زاج ها و زاج زرد قلقطار.

داروهايی كه دارای گوهر متراكم و نه تند هستند و نه گرم بر اثر سوختن، نيروی تند می يابند مانند آهک.
آهک سنگی بوده است كه حدتی تندی نداشته است و بعد از آن كه به آتش كشيده شده است، تندی را كسب كرده است.

به طور کلی هدف از سوزاندن دارو يكی از حالات پنج گانه زير است:

1. از حدت دارو بكاهيم مانند: زاج و زاج زرد
2. دارو حدت يابد مانند حالت آهک
3. دارويی كه گوهرش متراكم است و می خواهيم لطيف شود، مانند خرچنگ و شاخ گوزن كه می سوزانند.
4. برای كوبيده شدن، خرد شدن آمادگی پيدا كند، مانند ابريشم
5. برای اين كه از تباهی گوهرش اثری نماند، مانند كژدم كه آن را برای درمان سنگ مثانه می سوزانند.

نکته: ابريشم را برای تقويت قلب می سوزانند، ليكن اگر آن را با قيچی ريزريز كنند، بهتر و تاثيرش از سوخته آن بيشتر است. اما با قيچی بريدن به اندازه ای كه لازم است ريز ريز شود، دشوار است و ناگزير آن را به آتش می كشند.

شستن دارو

هر دارويی كه مقداری از گوهر تند لطيف با آن آميخته باشد، می توان به وسيله شستن آن تندی را از آن زدود و گوهرش را تعديل
نمود.

تعديل دارو به وسيله شستن در سه حالت به كار می آيد:

1. وقتی دارو بيش از حد لازم گرم است، به وسيله شستن رو به سردی می آورد و اعتدال می يابد. آن بخش از دارو كه مزاج خاكی دارد، وقتی به آتش كشيده می شود، گرمی را از آتش دريافت می دارد. عمل شستن، آن را از گرمی اكتسابی می رهاند. آهک شسته همين حال را دارد كه اثر سوختن آن از بين می رود و معتدل می گردد.
2. شستن دارو گاهی نه تنها بدين منظور است كه سردی بخشد بلكه منظور آن است كه اجزای دارو را كوچک سازد و صيقل دهد و آماده بهره برداری نمايد. مانند نرم كردن توتيا در آب.
3. در دارو نيرويی هست كه كاری به آن نداريم و می خواهيم آن را از دارو دور نماييم. مثلا عمل شست و شو را در سنگ ارمنی و لاجورد انجام می دهيم تا نيروی تهوع آور را از دست بدهند.

منجمد كردن دارو :

هر دارويی كه دارای گوهر سرد است، در حالت انجماد نيروی لطيف را از دست می دهد و سرديش افزايش می يابد.

مجاورت دارو با داروی ديگر

داروها گاهی بر اثر همنشينی و مجاورت، كنش ويژه خود را تغيير می دهند. داروی سرد از همسايه گرم، گرمی كسب می كند و داروی گرم از هم نشينی سرد به سردی می گرايد.

• بسياری از داروهای سرد مزاج را كه در كنار انكژه حلتيت، شبرم، جندبيدستر و مشک قرار دهند به گرم مزاجی روی می آورند و گرمی می بخشند.
• بسياری از داروهای گرم را اگر در مجاورت كافور و صندل كه سردند بگذارند، به سردی می گرايند و سردی رسان می شوند. پس بايد دانسته شود كه همنشينی، اثر می بخشد و نبايد داروهای مختلف در كنار هم نهاده شوند و از يكديگر تاثير بپذيرند.

آميزش داروها

در آميزش داروها با هم ممكن است يكی از حالات زير ايجاد شود :

• اثرات دارويی با آميختن بيشتر گردد.
• داروها بر اثر آميزش اثر خود را از دست بدهند.
• بر اثر اين آميخته شدن، خطرات دارو از بين برود و مفيد واقع شود.