حجامت بادکش 1

حجامت درايران چه قدمتی دارد؟

• قدمت حجامت و بادکش در ایران به قبل از اسلام می رسد.
• بهرام گور یکی از پادشاهان ساسانی چون درمان بیماری خود را منحصر به حجامت یافت، دستور داد تا این روش درمان در ایران رایج شود. بر اساس مستندات تاریخی، این روش درمانی در دانشگاه جندی شاپور تدریس شده است.
• ابزار حجامت سنتی نیز در موزه ها و مراکز آثار باستانی تا زمان هزار سال قبل به چشم می خورد.
• ابوعلی سینا در کتاب قانون، حجامت را از ارکان درمان محسوب کرده و تقریبا برای درمان تمام بیماری ها، حجامت و بادکش (CUPPING) را تجویز کرده است.

جايگاه حجامت در طب اسلامی

• بزرگان دین عمل حجامت را یک سنت مستحب و دارای ثواب می دانند که باعث پیشگیری و درمان طیف وسیعی از بیماری ها است.

مكانيسم علمی حجامت بادكش درمانى (Cupping therapy)

• یکی از روش های درمانی که دارای سابقه ی چند هزار ساله است، بادکش درمانی است. پزشکان از زمان های دور، در درمان بیماری ها از آن استفاده می کردند.
• در طب سنتی چین، تلفیقی بین بادکش درمانی و طب سوزنی،  صورت گرفته است و طبیبان چینی، در بسیاری موارد برای افزایش تاثیر طب سوزنی، آن را همراه بادکش به کار می برند.
• در طب سنتی ایران نیز درمان با بادکش(حجامت گرم و خشک)، سابقه ای طولانی دارد و توسط پزشکانی چون ابوعلی سینا، رازی، جرجانی و …، بارها برای درمان بیماری های مختلف تجویز شده است.
• در طب کلاسیک و جدید نیز مطالعات فراوانی روی تاثیرات بادکش در درمان بیماری ها و مکانیسم این تاثیرات، انجام شده است.
• کتاب های فراوانی نیز در این زمینه در سراسر جهان به چاپ رسیده است.
• در شبکه های علمی اینترنت نیز، مقالات متعدد (بیش از 260 هزار مورد) در این زمینه وجود دارد که با کلمات کلیدی cupping Dry cupping ، می توان آن ها را مشاهده کرد. ساخت دستگاه های Cupping therapy که در ایران به دستگاه “دردکش K.D” معروف است، استفاده از این شیوه ی درمانی را برای عموم مردم آسان کرده است.

تعدادی از تئوری های موجود در مورد مکانیسم تاثیر حجامت عبارتند از:

1- یکی از موارد جالب تاثیر حجامت، اثر ضد درد حجامت است.

امروزه دردهای مزمن، به عنوان یکی از معضلات علم پزشکی، شناخته می شود. حجامت با آزاد کردن یکسری مواد ضد درد درونی بدن (اندورفین) نقش اساسی در رفع درد دارد. البته حجامت تر (با خراش) با آزاد کردن اندورفین بیشتر، نقش مهم تری در این مکانیسم دارد. اما نقش حجامت بادکش نیز قابل توجه است.

از آنجایی که بلافاصله بعد از اتمام حجامت، تمامی دردها از بدن بیرون می رود، همچنین بیمار احساس نشاط و سبکی در بدن دارد، نتیجه گرفته ایم که این تاثیر سریع، علتی جز آزاد شدن مواد ضد درد، در بدن ندارد. در راس این مواد، مورفین های درونی بدن (اندورفین ها) است.

درد به وسیله چند مکانیسم، ایجاد می شود که عبارتند از:

1. التهاب
2. ایسکمی (نرسیدن خون و در نتیجه عدم تغذیه ارگان مورد نظر)

• در مورد دوم باید متذکر شد، که بسیاری از ارگان ها به دلیل مشکلات عروقی، غلظت خون یا سایر علل، خون رسانی خوبی ندارند.
• بدن این خون نرسیدن را به وسیله اپمالسهای درد، به فرد، هشدار می دهد.
• مشخص شده است حجامت بادکش، با تحریک جدار مویرگ و مکش منفی لنفاتیک ها، گردش خون این ارگان های بدن، خصوصا عضلات را تقویت می کند.
• این اثر بدون انجام خون گیری (حجامت گرم و خشک) نیز مقدور است. بدین ترتیب که با مکش گرم در لیوان های خاص و گذاردن آن بر روی مناطق دردناک به خصوص در قسمت عضلانی آن، خون رسانی عضو بهتر و درنتیجه دردهای حاصل از ایسکمی برطرف می شود.

2- یکی دیگر از تاثیرات شگرف حجامت، روی بیماری های مغز و اعصاب است.

• حجامت با تاثیر روی نوروترانسمیترهای مغز ضمن تعدیل ساخت آن ها بسیاری از بیماری هایی که به سبب کمبود یا زیادی ترشح ساخت این مواد از مغز و سیناپس ها می باشد را درمان می کند.
• در این مورد می توان به بیماری افسردگی اشاره کرد که به علت کاهش ترشح نوروترانسمیترهای نوراپی نفرین و سروتونین تاثیر ویژه دارد.
• سروتونین علاوه بر اثر ضد افسردگی، در درمان میگرن و اختلالات خواب نیز تاثیر به سزایی دارد. تا جایی که بسیاری از بیماری های طیف اعصاب و روان، با بادکش درمانی، جواب مثبت دریافت می کنند.

3- ایجاد پرخونی در بافت های آسیب دیده:

• حجامت بادکش باعث ایجاد پرخونی و افزایش جریان خون در بافت های مواضع حجامت می شود.
• بدیهی است که پرخونی و احتقان، تبعات مثبتی برای عضو آسیب دیده خواهد داشت. زیرا یکی از فاکتورهای مهم در التیام زخم، تغذیه و اکسیژناسیون صحیح بافت مربوطه است.
• بنابراین هر چه به عضو آسیب دیده، خون بیشتری برسد، سرعت ترمیم آن بیشتر می شود. این فرضیه توجیه کننده ی اثر درمانی حجامت بر دردهای استخوانی ناشی از آرتروز و استئوپروز و … است.

4- نقش حجامت در پیشگیری از سرماخوردگی های مکرر و انواع آلرژی:

• یکی از اثرات منحصر به فرد و قوی حجامت، پیشگیری از سرماخوردگی های مکرر و انواع آلرژی است.
• قسمتی از بدن (ناحیه پشت، خصوصا حوالی میان دو کتف) که حجامت بادکش در آنجا انجام می شود، ارتباط بسیار نزدیکی با محل تجمع سیستم لنفویید و غدد لنفاوی دارد و تحریک سیستم ایمنی به وسیله بادکش گذاری باعث ایجاد مانور منطقه ای و تقویت این سیستم حیاتی شود.
  • در طب رایج نه تنها هیچ روشی  برای تقویت سیستم ایمنی بدن وجود ندارد، بلکه بسیاری از درمان های موجود از جمله تجویز داروهای کورتونی، باعث تضعیف عملکرد آن می شود. بنابراین اثبات نقش حجامت در تقویت سیستم ایمنی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و تاثیر آن را در درمان بسیاری از بیماری ها توجیه می کند.

5- یکی از علل درد و خستگی در قسمت های مختلف بدن، تجمع بعضی مواد نظیر اسید لاکتیک و سایر مواد زاید سلولی در مویرگ های سطحی بدن است که معمولا با اختلال در خون رسانی موضعی، همراه است.

• بادکش با ایجاد خلاء، باعث انبساط عروق سطحی، تجمع خون در موضع و افزایش خون رسانی موضعی می شود. در نتیجه اکسیژن و غذای بیشتری به سلول ها رسیده و درد و خستگی رفع می شود.

6- افزایش خون رسانی موضعی با فراخوانی سلول های دفاعی و فاکتورهای ضد التهاب خونی به موضع، باعث تسریع ترمیم آسیب های بافتی و عفونت های موضعی می شود.

• مثلا با بادکش کردن اطراف زخم های بستر می توان به ترمیم و بهبود این زخم ها کمک شایانی کرد.

تحقیقات جدید حجامت در آلمان

یوهان آبله (YOHANN ABELE) پزشک آلمانی در کتاب خود با عنوان«حجامت، شیوه درمان آزمون شده» که  در سال 1997 چاپ شده، در مورد حجامت می گوید:

” من اعتقاد راسخ دارم که نه تنها امروز بلکه برای همیشه، امر حجامت را در درمان بیماری ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده ای است که در خودِ تنظیم کردن عملکرد بدن انسان،  دخالت دارد. امری که هرگز با روش های دیگر نمی توان آن را جایگزین کرد. مطالعات نشان می دهد در آلمان می توان 75 درصد بیماری ها را با شیوه های درمان طبیعی از جمله حجامت، مداوا کرد.”

وی در کتاب خود از بیمارانی نام می برد که تنها با یک بار حجامت، بیماری چندین ساله شان، بهبود یافته است. می گوید: “جان کلام اینکه چگونه می توان شیوه درمانی حجامت را به دلیل اینکه متعلق به دوران قرون وسطی است، نادیده گرفت و از کاربرد آن صرف نظر کرد؟ در صورتی که می تواند در کوتاه ترین زمان ممکن، بدون ایجاد عوارض جانبی و هزینه گران و وقت گیر، باعث بهبود بیماری در یک مرحله شود. “

وی ضمن مقایسه حجامت با سایر روش های درمانی ، اظهار می دارد:

” پزشکی که با اثرات و کاربرد بادکش و حجامت در درمان بیماری های گوناگون، آشنا است، در برخورد با هر نوع بیماری، بدون تردید ابتدا در اندیشه انجام حجامت است و بعد درمان های دیگر، زیرا در شرایط امروزی و با تعدد مراجعات، عملا ثابت شده که بادکش و حجامت، آسان ترین و سریع ترین روش درمان است.”

حجامت بادكش نسبت به سایر روشهای درمانی متداول چه مزیتهایی دارد؟

به طور کلی حجامت بادکش یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است و اگر به صورت تخصصی از آن استفاده شود برتری های فراوانی نسبت به روش های درمانی جاری مانند: مصرف داروهای شیمیایی و جراحی دارد.

مزیت های درمان با حجامت را می توان به طور خلاصه به موارد زیر اشاره کرد:

1. حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است.
2. حجامت برای تمام سنین (به جز چهار ماه اول زندگی) کاربرد دارد.
3. حجامت با حداقل توان فنی و تجهیزات اجرایی می تواند بیماری های سخت و مزمن را، درمان کند.
4. حجامت هیچ گونه وابستگی فنی، علمی و ابزاری به خارج از کشور ندارد.
5. حجامت یک رفتار درمانی سرپایی است و نیازی به تجهیزات بیمارستانی ندارد.
6. در حجامت فاکتورهای مداخله گر وجود ندارد و یک رفتار کامل، باعث درمان می شود.
7. حجامت یک دستور دینی است. توان جلب تاثیرات روانی در آن بالا است. از این طریق علاوه بر افزایش سطح درمان پذیری باعث تقویت فرهنگ و اعتقادات مذهبی و ارتباط انسان با خدا می شود.

آیا بادکش فقط برای بیماران مفید است؟

پاسخ این سوال منفی است. همان طور که از احادیث متواتر مشخص است، تجربه و تحقیقات نیز آن را اثبات کرده است یکی از مهم ترین اثرات حجامت بادکش، تاثیر در پیشگیری از بیماری ها است. تقدم پیشگیری بر درمان، بر همگان آشکار است.

• تحقیقات نشان می دهد سالمندانی که به طور مرتب، برای پیشگیری از بیماری ها، حجامت شده اند دارای سیستم های درونی سالم تری نسبت به سایر افراد هستند.

در حدیث معراج نیز آمده است: « یا محمد! احتجم و امر امتک بالحجامه» یعنی ای محمد حجامت کن و امتت را به حجامت امر کن.

با توجه به این حدیث متوجه می شویم که حجامت بادکش نیز که نوعی از حجامت است، برای همه امت پیامبر توصیه شده است نه فقط بیماران.

• حجامت منظم، پیشگیری کننده از طیف وسیعی از بیماری های سرد، اعصاب و روان، قلبی و عروقی، ریوی، گوارشی، طحال، کبد، روحی و روانی است.

تعداد، فواصل و مدت زمان حجامت بادکش

• تعداد، فاصله میان دو بادکش و مقدار زمان در بادکش گذاری عمدتا بسته به نوع بیماری یا منظور مورد نظر و شرایط بیمار داشته و بسته به نظر پزشک، قابل تغییر است اما موارد فوق به طور کلی به شرح زیر است:

تعداد جلسات

• از یک جلسه تا چهل جلسه و بیشتر نیز تجویز می شود.

فاصله میان دو بادکش

• بسته به نوع و محل بادکش گذاری، متغیر است. از روزی چندین بار (مثل بادکش زیر پستان برای بند آوردن خون حیض) تا یک روز در میان، اما به طور کلی اکثر بادکش ها، یک روز در میان است.

مقدار زمان در بادکش گذاری

• بسته به نوع و منظور بادکش گذاری متغیر است. اما قانون کلی اینکه در بافت های لطیف و حساس مانند صورت یا تیروئید، مدت زمان کمتر (1-3 دقیقه) و در صورت نیاز به مدت بیشتر، مدت را کم اما دفعات را در یک جلسه بیشتر می کنیم. در بافت های مقاوم تر (مانند کمر و پشت) از پنج تا هشت دقیقه می توان بهره برد.

نکته:

• مقاومت و نوع پوست فرد حجامت شونده، حتما باید لحاظ شود تا از صدمات جسمی و روانی به وی، پیشگیری شود. در صورت نیاز به مدت بیشتر، مدت را کم اما دفعات را در یک جلسه بیشتر می کنیم.

سن مناسب برای انجام حجامت

• بادکش گذاری محدودیت های حجامت تر را ندارد اما در کودکان زیر دو سال و افراد پیر که دارای پوست و بدن حساس تری هستند باید مراقبت کرد و در صورت تشخیص پزشک، بادکش گذاری انجام شود.

ایام مناسب برای بادکش گذاری

• بادکش گذاری محدودیت های حجامت تر (حجامت با خون گیری ) را ندارد. دست بیمار و پزشک در بهره وری این روش درمانی بازتر است اما بهتر است برای استفاده بهینه تر سعی شود از اصول زیر پیروی کنند:
• بلافاصله بعد از بیداری از خواب، بادکش گذاری نکنند. زمان مناسب برای این کار، زمانی است که فرد از لحاظ حالت جسمی و روحی، در تعادل به سر می برد.
• با شکم سیر و گرسنه، بادکش نگذارید. حداقل دو ساعت بعد از مصرف غذا و زمانی که گرسنگی بر شما غلبه نکرده است، بهترین زمان بادکش گذاری است.
• در زمان هایی که اوقات جوی یا هرگونه شرایط نامساعدی وجود دارد، تا آرام شدن وضعیت، بادکش گذاری را به تاخیر اندازید.
• در صورتی که بادکش گذاری برای درمان بیماری های سرد است، شب قبل از خستگی و غلبه خواب، زمان مناسب تری برای این کار است.
• سریعا بعد از جماع، بادکش نگذارید. بعد از بادکش گذاری نیز سریعا جماع نکنید. (حداقل 2 ساعت قبل و بعد)
• خانم ها در ایام حیض، از بادکش گذاری اجتناب کنند.
• زنان باردار از بادکش گذاری مداوم و با فشار زیاد به خصوص در نواحی شکم و اطراف آن، خودداری کنند. با نظر پزشک اقدام به هرگونه بادکش گذاری کنند.

عوارض بادکش گذاری بی قاعده

• هر چیز مفیدی اگر خارج از قاعده و روش صحیح و بدون یادگیری علم آن و به صورت افراط انجام پذیرد، عوارضی را به دنبال خواهد داشت. ما در درمان های خوراکی و دارویی، بهتر از عسل نداریم که قرآن آن را شفا نامید. اما استفاده بیهوده و خارج از مقدار آن می تواند، برای بعضی از افراد خصوصا گرم مزاجان، مفید باشد.

بعضی از عوارض بادکش گذاری بی قاعده عبارتند از:

1. تحلیل قوای طبیعی بدن
2. بر هم زدن تعادل انرژی داخلی بدن
3. آسیب رسانی به پوست و بافت سطحی بدن
4. آسیب به بافت های طبیعی بدن و خارج کردن آن ها از سیکل معمول مثل بادکش گذاری بیش از حد روی کبد که باعث ایجاد حرارت و گرمی مزاج یا لاغری و ضعف آن می شود.

در مقاله بعدی، ادامه این مطلب را بررسی خواهیم کرد.