اصلاح سبک زندگی از دیدگاه طب سنتی اسلامی 1

در این مقاله در خصوص تغذیه، آشپزی و آداب مربوط به آن به صورت مختصر نکاتی ارایه خواهد شد:

در خوراکی ها و نوشیدنی ها شرط اول آن است که حلال باشد و سپس طیب باشد و به قول قرآن (حلالاً طیبا) باشد.

• همانگونه که عنوان داشتیم طب ایرانی اسلامی یک طب کل نگر است، که تمام اجزای آن مانند زنجیر به هم متصل هستند، با این مبانی می دانیم اموال و خوراکی و نوشیدنی هایی که حرام باشند مانند: (شراب،مال مسروقه و..) همانگونه که قبلا شرح دادیم به علت تاثیر در باطن انسان و اثرگذاری باطن بر روی جسم و ظاهر، باعث اختلال در مزاج خواهند شد یا گاهی مانند شراب و مردار علاوه بر تاثیر واضح باطنی،روحی و روانی تاثیر مستقیم برجسم داشته و باعث تباهی مزاج می گردند.
• نقل است یکی از پیامبران از روستایی عبورمی کرد. تمام مردم آن روستا و اهالی آن را بیمار، ضعیف و رنگ پریده دید، حضرت به آنان فرمود: بعد از قربانی و کشتار هر حیوان، آن حیوان دچار جنب می شود و شما بعد از جنب و کشتار حیوان آن را با آب نمی شویید و مصرف می کنید. این عامل بیماری شما است، اهالی آن روستا از آن به بعد غسل و شستن گوشت را رعایت کردند و همگی صحت یافتند.
• گاهی یک خوراک حلال است اما طیب نیست. مثلا فردی که با روزی حلال خود سوسیس و کالباس می خرد که محتویات آن روده حیوانات و اعضای بلا استفاده حیوانات است، این خوراک حلال است و عضو حرامی از حیوان در آن داخل نشده، اما محتویات مذکور به همراه مواد نگهدارنده و افزودنی های دیگر، باعث می شود رکن طیب بودن از آن اسقاط شود.
• مثلا خوردن خوراک در دستشویی حرام نیست و فرد با پول حلال خریده اما این کار طیب نیست.
• پس شک نکنید خوراک های حرام و حلال، در سلامت و بیماری جسم و بدن نقشی جدی دارند.

حالات آشپز و اثرات آن از نظر جسمی، روحی، معنوی و طعم و مزه

• حالات مختلف آشپز و گرد آورنده غذا و خوراک، تاثیر مستقیمی بر روی طعم، مزه، خاصیت و اثرات جسمی و
  روحی و معنوی آن دارد. این مطلب و اهمیت حالات روحی،فکری و معنوی گرد آورنده خوراک در آشپزی حرفه ای و قواعد آنان در برخی کشورها مانند چین بسیار موکد و ضروری عنوان شد و گاهاً داوران بسیار حرفه ای با خوردن خوراک و غذای شرکت کنندگان متوجه می شوند تمام فرمول و اجزا و روش تهیه خوراک به درستی انجام شده است. اما خوراک دارای روح نمی باشد یا روح خوراک، مشوش است.
• یقینا حالات مختلف مانند افکار پاک و ناپاک، عصبانیت، غم، شادی در حین طبخ خوراک، اثر گذاری مستقیمی روی خوراک و غذا دارند و مانند آن است که نَفَختُ فیه مِن روح، از روح و حالات باطن خود به آن تزریق می کنیم.
• در بعضی کشورها مانند کره، فرمول هایی از غذا وجود دارد که وجه تمایز آن صرفا حالات روحی و آرامشی است که آشپز به آن به واسطه آرامش خود، به غذا تزریق می کند. در اسلام نیز بر با ملایمت رفتار کردن با حیوان قربانی، آب دادن به او، عدم ذبح شبانگاه حیوان، عدم ذبح حیوان جلوی دیگر حیواناتی که در صف قربانی شدن هستند، تیز بودن آلت قربانی و…تاکید شده است. اسلام به رحمت و عدم آزار جسمی و روحی حیوان نیز تاکید دارد. اما باید دانست تمامی این موارد باعث اثرگذاری ظاهری و باطنی بر روی
  گوشت حیوان می شود.

هر گونه استرس و فشار، قبل و حین قربانی می تواند باعث اثرات منفی در این خصوص شود.

• مثلا بریدن رگ های گلو و حلقوم گوسفند و… و عدم قطع نخاع و عصب، در اسلام به این علت است که با بریده شدن این رگ ها و تخلیه قوا و خون، یک حالت آرامش و نعشگی بر حیوان حاکم می شود و آرام به حالتی شبیه خواب فرو می رود.
  امابریدن نخاع و شکستن گردن او، باعث برهم خوردن سیستم عصبی مخ و مخچه و پریشانی عصبی به علت قطع شدن اعصاب منتشره از مغز و نخاع، استرس بسیار حیوان در زمان خروج روح از بدنش می گردد و این استرس یقینا به گوشت منتقل می شود.

• معمولا آشپزان با تجربه و زنان خانه داری که در آشپزی خود وسواس و دقت شایانی دارند، اظهار داشته اند که در زمان هایی که دارای آرامش فکری و روحی بوده اند یا با محبت و عشق برای خانواده و همسر، غذا فرآهم می کنند غذا خوشمزه می شودو زمانی که خودشان کسالت داشته یا ناراحت باشند، با اینکه دستور و شیوه پخت خوراک مانند همیشه رعایت شده اما طعم و مزه آن رضایت بخش نیست.
• همچنین طعم و مزه غذاهای نذری و مراسمات ائمه اطهار و امام حسین ع نیز همینطور است.
  در زندگی یکی از اولیای الهی آورده اند روزی ایشان به منزل یکی از مریدان خود دعوت شد و در آن جا غذا تناول کرد و بعد از غذا فرمود: من از حالات پزنده و آشپز این غذا تعجبم.
  صاحبخانه می گوید بعد که از خانم سوال کردم مگر چه حالی حین پخت خوراک داشتی که آقا چنین فرمود؛
  خانم گفت در حین پخت غذا به علتی، مرتب در حالت گریه و ناله بوده ام.
• شاید این نکات ریز برای افراد معمولی مهم نباشد اما برای افرادی که به مقامات خاصی رسیده اند، نگهبانی از حالات خود واجب است و به همین جهت است که فرموده اند: زن در حالت حیض اگر قصد آشپزی دارد بهتر است که اول وضو بگیرد زیرا وضو نور و برکت است.

تذکر: عادت ماهیانه و حیض برای زنان نعوذبالله نقص نیست، زیرا این امر را خداوند برای تخلیه اخلاط مضر زن از رحم مبارک زن، که این رحم کارخانه انسان سازی است قرار داده است. اما رعایت بعضی نکات برای عرفا و انسانهایی که در سیر عملی خودسازی هستند، لازم است.

• مثلا خوردن گوشت و شیر و پوشیدن و استفاده از پوست حیوانات حلال گوشت برای همه انسان ها جایز و حلال است. اما گاهی در بعضی شرایط افرادی که در مسیر خودسازی و سیرعملی هستند، زمان هایی خود را از آن محروم می کنند.
• روزه غیر واجب مستحب است. اما گرفتن روزه مستحبی برای تصفیه روح و رسیدن به مقام تقرب، بر عرفا و سالکان این راه، واجب است.
• بزرگان فرموده اند وضو، بر طرف کننده تکوینی آثار وضعی برخی موارد مانند شبه ناک بودن غذا و…است.
• خوردن و آشامیدن در حالت جنب قبل از غسل جنابت، نیز مکروه دانسته شده  و بهتر آن است که در صورت نیاز به خوراک و مهیا نبودن شرایط غسل، بعد از ازاله نجاست، اول وضو بگیرد و سپس غذا بخورد.
• پس باید یقین داشت آشپز و مولف خوراک، در حقیقت از روح و جان خود در غذا می دمد و در آن اثر می گذارد.

یکی از افرادی که مراقبه اخلاقی داشت به ناتوانی رفت تا نانی بگیرد. ناگهان نانوا با حالت تند و عصبانیت و پرخاش با فردی برخورد کرد و آن فرد نیز خیلی ناراحت شد و نانوا به او نان نداد. این فرد نیز که شاهد این ماجرا بود با آن که نوبت دریافت نان او بود از آن نانوایی نان نخرید و آنجا را ترک کرد. وقتی علت را از ایشان سوال کردند، فرمودند: آن خشم و غضب و گستاخی نانوا نسبت به آن فرد مراجعه کننده، در آن نان اثر وضعی و تکوینی دارد و ما با خوردن آن نان، غضب و خشم را نیز به خودمان منتقل می کنیم. صد البته که نانوایی از مشاغل سخت و طاقت فرسایی است که مجاورت حرارت تنور و مواجهه زیاد بامردم با خلقیات مختلف نیازمند آرامش و صبر زیاد است.

اثرات وضعی جسمی، روحی و روانی خوراک بر انسان

استمرار خوراک سرد در جسم و جان، باعث سردی می شود و مزاج جسمی و روحی را به سمت سردی می برد.

 استمرار و افراط در مصرف خوراکی های سرد مانند سرکه، عدس، ترشیجات، خرفه و …باعث ایجاد موارد زیر می شود:

1. توان جسمی فرد کاهش می یابد.
2. کنش و واکنش های جسمی کم می شود.
3. سرعت حرکات و گویش انسان کم می شود.
4. باعث می شود تنبلی، افکار منفی و سرد مانند: وسواس، شک، ترس، ضعف اعتماد به نفس، ضعف قوای عاطفه و حافظه بر انسان حاکم شود.
5. از نظر جسمی بدن به سمت سردی می رود.
6. به بیماری های سرد مانند ام اس، آلزایمر، پیری زودرس، روماتیسم، سرماخوردگی و عفونت دستگاه تنفسی، برونشیت، ضعف معده و غلبه سودا و بلغم دچار می شود.

استمرار مصرف خوراکی های گرم مانند خرما، گوشت شتر، دارچین، پسته و … باعث ایجاد موارد زیر می شود:

1. باعث ظهور عوارض جسمی، روحی و روانی می شود.
2. باعث ازدیاد فشار خون، لاغری مفرط، ایجاد جوش و آکنه های پوستی و اگزما می شود.
3. به علت تحریک و تاثیر زیاد حرارت روی مغز(مخ و مخچه)، باعث کنش و واکنش های تند و سریع مخصوصا عصبانیت، پرخاشگری، خوش بینی افراطی، شادی افراطی و در نتیجه از دست دادن قوا و انرژی به سرعت می شود.

مصرف زیاد و مداوم خوراکی های خشک مانند: آویشن، گوشت بز، زعفران و … باعث ایجاد موارد زیر می شود:

1. باعث ظهور بعضی بیماری های خشک مانند: اعصاب تحریک پذیر، بی خوابی، اگزما، خشکی، کوچکی کلیه ها، خشکی مفصلی، ضعف تمرکز، خشکی رفتاری، بخل، جمود فکری خواهد شد.

مصرف مستمر و زیاد خوراکی های تر و مرطوب مانند کاهو، هندوانه، لبنیات، ماهی، مرغ و … باعث ایجاد موارد زیر می شود:

1. باعث ترویج بیماری های جسمی و روحی می شود.
2. باعث ایجاد بیماری های تر مانند: ضعف معده، اختلالات کلیوی، اضافه وزن، ضعف حافظه، عفونت در اندام های مستعد، کثرت خواب و چرت، خستگی زودرس می شود.
3. از لحاظ روحی نیز باعث سستی، تنبلی، بی تفاوتی می شود. حتی در امورات عقیدتی و شخصی، اثرپذیری سریع از افراد و شرایط را باعث می شود.

قواعد کلی در مصرف آب و آداب آن

در طب نوین مصرف روزانه شش تا هشت لیوان آب را اجباری می دانند، گاهی مردم را تشویق به مصرف هرچه بیشتر مایعات و آب می کنند. متاسفانه برای توجیه نظریات خود، استدلالات سستی نیز ارایه می دهند. اما در طب سنتی اعتقاد بر این است که آب باید بر حسب نیاز بدن مصرف شود. در غیر این صورت بدن مبتلا به سو مزاج تر و مرطوب و بیماری های خاصی که در بالا اشاره کردیم، می شود.

در روایات و احادیث آمده است که: «لا تُکثِرُ مِن شُربِ الماء؛ فَاِنهٌ مادةٌ لِکُلٍ داء» مصرف آب باید به اندازه نیاز باشد و مصرف زیاد آب را مولد بیماری دانسته اند.

امام صادق (ع) می فرمایند: در نوشیدن آب زیاده روی نکن، آب کشنده یا منشاء تمام دردها است.

مصرف آب به شرایط و مزاج افراد بستگی دارد. مثلاً:

• معمولاً افراد گرمایی نیاز بیشتری به آب دارند.
• افراد سرمایی به خصوص بلغمی ها که هم حرارت زیادی در بدن ندارند تا باعث تبخیر آب شود یا تعریق زیاد ندارند، بلکه معمولاً بدن آنها ذخیره آبی خوبی نیز دارد و افزایش رطوبت و مایعات در بدن این افراد باعث غلبه بلغم و تری خواهد شد.
• افرادی که در شرایط سخت و هوای گرم کار می کنند، نیاز به نوشیدن آب و مایعات بیشتری دارند. مانند: کارگران فعال در هوای گرم، افرادی که در نانوایی فعالیت دارند و ورزشکاران استقامتی.
• افرادی که دارای گرما و خشکی زیاد هستند، یا شغل آن ها طوری است که بدن آن ها نیاز به مایعات زیاد دارد، بهتر است به جای نوشیدن بیش از حد آب از میوه های آبدار مثل هلو یا خیار استفاده کنند. زیرا رطوبت میوه ها با جذب و هضم مناسب تر، ماندگاری بیشتری در بدن دارد.
• یکی از مهم ترین علایم نیاز بدن به آب، تشنگی است. بین تشنگی کاذب و صادق تفاوت هایی است. مثلا تشنگی کاذب به علت مصرف غذاهای تند یا به واسطه وجود بلغم شور در معده به وجود می آید. در این حالت فرد هرچه آب می نوشد تشنگی او رفع نمی شود، بلکه بیشتر می شود. در این حالت این افراد با مصرف آب جوشیده گرم، تشنگی آنان برطرف می شود. بنابراین در تشنگی های کاذب باید مزاج و عامل تشنگی کاذب را درمان و اصلاح کرد.

خصوصيات آب آشاميدنی:

در مورد این موضوع فعلا مواردی که برای عموم افراد سخت و دشوار است را فاکتور می گیریم و به موارد کاربردی تر اشاره می کنیم. مثلا اینکه آب باید آب چشمه باشد که از مشرق جاری شود و هوا و باد بر آن اثر کند و آفتاب بر آن بتابد را که امروزه برای همه مردم کاربردی نیست را کنار می گذاریم. بیشتر به خصوصیات آب آشامیدنی در این زندگی شهرنشینی اشاره می کنیم.

خصوصیت های عمومی آب آشامیدنی

فاقد کلر باشد.

کلر یک ماده سمی و مسمومیت زا است. متاسفانه به تقلید از بعضی کشورهای غربی برای ضدعفونی کردن، به آب اضافه می کنند. برای اثبات خطرناک بودن و سمی بودن کلر کافی است در اینترنت عبارت «مضرات کلر» را جستجو کنید.

بعضی عوارض کلر عبارتند از:

• آسیب به دستگاه تنفسی
• ریزش مو
• آسیب به معده و دستگاه گوارش
• ضعف حافظه

بنابراین باید از این ماده سمی دوری کنید.

سوالی که مطرح است اینکه با توجه به اینکه متاسفانه حتی آب شرب اکثریت روستاهای دورافتاده هم توسط کلر آلوده شده است آیا راهی برای رهایی از آن در آب شرب وجود دارد؟

پاسخ اینکه آبی که به کلر آلوده شده باشد، نمی تواند صد در صد با روش های معمولی از کلر، پاکسازی شود. اما با بعضی روش ها می توانید مقدار بسیار زیادی از اثرات این ماده خطرناک را از آب آشامیدنی خود تفکیک کنید و خود را از گزند بیماری های ناشی از آن مصون بدارید.

روش های جلوگیری از عوارض کلر:

• آب آشامیدنی خود را به مدت حداقل یک ساعت در ظروف در باز معطل نگه دارید تا کلر که در حالت ترکیب با آب و هوا به شکل گاز است تا حدی از آب جدا و متصاعد شود.
• آب را به مدت 15 دقیقه به آرامی بجوشانید. جوشاندن آب باعث تشدید حرکات مولکولی و در نتیجه جداسازی مولکول های کلر به علت لطیف و فراتر بودن مولکول های آن از مولکول های آب می شود. بعضی افراد فکر می کنند جوشاندن آب باعث غلظت اثر کلر در آب می شود، اما بررسی ها نشان می دهد جوشاندن از بهترین راه ها برای رهایی از عوارض کلر است.
• در مرحله آخر شما با اضافه کردن یک قاشق چای خوری سرخالی، آب لیموی طبیعی به ازای هر لیتر آب، آب آشامیدنی گوارا و سالمی خواهید داشت که در جذب، هضم و دفع آن برای بدن و بافت ها بسیار راحت تر از آب چشمه ها است.
• اگر آبی گواراتر می خواهید، به ازای هر لیتر آب، یک قاشق چای خوری گلاب به آب اضافه کنید تا از آب گوارا لذت ببرید.

پاسخ به چند سوال در مورد آب آشامیدنی:

سوال:

آیا صحیح است که جوشاندن آب برای آشامیدن از این لحاظ که باعث غلظت مواد سنگین در آب می شود و همچنین با جوشاندن آب، مواد معدنی آب را که برای بدن مفید است، از بین می بریم و مورد دیگر اینکه مصرف آب جوشیده باعث فشار به کلیه ها به علت لطیف بودن آب و آسیب به سلول های اپیتلیال کلیه می شود؟

پاسخ 1

• اول اینکه اگر در مناطقی، لوله کشی فرسوده باشد، با این شرایط یک آب را مکرر بجوشانیم تا حدی این مطلب صحیح است. اما منظور ما از جوشاندن آب، برای یکبار آن هم فقط به مدت 15 دقیقه است نه به صورت مکرر. بنابراین با این شرایط نه تنها مضر نیست بلکه مفید هم خواهد بود.

پاسخ 2

• اینکه می گویند جوشاندن آب باعث از دست رفتن مواد معدنی آن می شود، یک بحث غیر مرتبط است. زیرا مواد معدنی موجود در آب، بسیار بسیار ناچیز است و ما از آشامیدن آب، انتظار تامین مواد معدنی نداریم.
• مثلا یک لقمه کوچک از نان بیشتر از یک یا چند لیتر آب، مواد معدنی و مفید در خود دارد.
• هدف از آشامیدن آب، رقیق کردن اخلاط خون، کمک به فعل و انفعالات شیمیایی بدن، خنک کردن بدن و … است نه تامین مواد معدنی و مغذی

پاسخ 3

• آب جوشیده به علت لطافتی که دارد، راحت تر از بدن و کلیه ها دفع می شود.
• یک پیشگیری کننده خوب و مناسب برای بیماری های کلیوی مانند: سنگ کلیه و مجاری ادراری است، نه تنها فشاری به کلیه وارد نمی کند بلکه فشار به کلیه ها را به علت سبکی، از کلیه ها کم می کند.