همه محصولات
گیاهان دارویی
ادویه
عسل و فراوردههای عسل
روغنها
شیرهها
داروهای گیاهی
بسته های آموزشی
آموزش طب
همه دسته بندی ها
جانوران
سنگ ها و کانی ها
گیاهان
اعضای بدن
میوه ها
در مقاله قبلی، با روش های شناخت مزاج افراد آشنا شدیم. در این مقاله ادامه مبحث آموزش مقدماتی طب سنتی اسلامی را بررسی خواهیم کرد.
ضروریات ستّه (6) در طب سنتی
- هوا
- آب
- احتباس و استفراغ
- حرکت و سکون
- اعراض نفسانی
- خواب و بیداری
هوا
خصوصیات هوای خوب
- معتدل از نظر دما
- دور بودن از بخار دریا
- دور بودن از بخار مرغزارها و بیشه ها
- دور بودن از بخار کشتزارهای بقول و حبوب و گیاهان ردیه، مثل بادمجان، کلم، تره، شاهی
- دور بودن از دیوارهای بلند
- باز بودن جانب شمال
- بدون غبار و دخان
- دارای حرکات معتدل
اثرات انواع هوا
- هوای گرم
- هوای سرد
- هوای تر
- هوای خشک
هوای گرم
- مرخی و سست کننده ی اعضا
- وسیع کردن مسام(سوراخ های ریز پوست بدن) و کثرت عرق
- سرد شدن باطن و در نتیجه سستی بدن و قوا
- بدی هضم
- تکدر حواس
- ضعف دماغ
- کمی بول
- بسیاری تشنگی و بروز تب های عفونی
هوای سرد
- صلب و سخت کردن بدن
- جمع کردن حرارت غریزی در باطن
- کمال هضم و نضج
- تقویت بدن و افعال صادره از آن
- بروز امراض خاص مانند زکام، نزله، صرع، فلج و رعشه به سبب کثرت بلغم و احتباس در دماغ و عدم تحلیل آن
هوای مرطوب
- تلیین جلد(نرم شدن پوست)
- ترطیب دماغ (مرطوب شدن مغز)
هوای خشک
برعکس هوای مرطوب است.
- خشک شدن پوست
- خشک شدن مغز
اصلاح هوا
- سوزاندن بعضی مواد
- سرکه
آب
خصوصیات آب سبک و لطیف
- شیرین
- صاف
- سریع النحدار(فرود آمدن)
- معین(کمک کننده) بر هضم
- تقویت اشتها
- عدم ایجاد نفخ و قراقر و ثقل
- سرعت قبول سرما و گرما
انواع آب عبارتند از:
- آب چشمه
- آب جاری
- آب باران
- آب چاه و قنات
- آب نزیز(آب تراوشی غیر چشمه که همیشه از زمین های متعفن نشات می گیرد)
- آب های برفی و یخی
- آب راکد
- آبی که با گوهر معدنی آمیخته است.
- آب شور
بهترین آب، آب چشمه سار است اما نه هر چشمه ای، در چشمه هایی که از خاک آزاد(خالص) می جوشد و آب جاری باشد، تابش خورشید به آن برسد و بادها بر آن بوزد. در چنین حالتی است که آب جاری مطلوب تر از آب سرچشمه است.
اصلاح آب
- تصعید (بالارفتن) و تقطیر (چکانیدن) به قرع و انبیق (ظرفی است برای تقطیر مایعات و گرفتن عصاره و عرق) که آب مقطر به دست می آید که شبیه آب باران است.
- جوشاندن
- خضخضه یعنی در آب پاکیزه کردن و حرکت دادن
- صاف نمودن و اِزاله اجزا ارضیه
- دفع ضرر آب بد: ممزوج کردن به گلاب یا کمی سرکه یا رب میوه های ترش مانند رب غوره یا انار
بهترین آب
آب سرد معتدل المقدار چه برودت(سرما) طبیعی داشته باشد و چه عرضی، اما برودت نباید در اثر انداختن برف یا یخ یا تگرگ در آب حاصل شده باشد.
آداب نوشیدن آب
- گفتن بسم الله الرحمن الرحیم
- سلام دادن به حضرت سیدالشهدا
- آهسته نوشیدن
- پرهیز از ریختن آب به دهان
- پرهیز از خوابیدن بعد از نوشیدن
- اجتناب از نوشیدن به حالت خوابیده
زمان نوشیدن آب
- دو ساعت بعد از مصرف غذا مگر در فرد با معده گرم
- موقع عطش صادق (عطشی که در اثر خوردن غذای سرد لزج مثل ماهی تازه ایجاد شود صادق نیست و فرد هر چه آب بنوشد عطش زیادتر می شود و باید بر آن صبر کرد یا آب گرم نوشید یا عسل و یا زنجبیل تازه میل کرد یا آب خنک را مکید.)
زمان های ممنوعه شرب آب
- بین طعام و بلافاصله بعد از آن
- هوای بسیار گرم
- بعد از حرکات عنیفه (سخت)
- بعد جماع
- بعد از استحمام
- بعد مسهل
- بین خواب و بعد از خواب
- آب گرم بعد از طعام شور
- آب سرد بعد از طعام شیرین
- آب بعد از فواکه (میوه ها)
احتباس واستفراغ
ضرورت احتباس (بازداشته شدن) و استفراغ (تهی شدن بدن از فضولات)
هر غذائی در بدن بعد از هضم به دو قسمت تقسيم می شود:
- جزء لطيف(فضليه): واجب الحفظ
- جزء کثيف(فضله): واجب الدفع
قوای هر عضو
- جاذبه
- ماسکه
- هاضمه
- دافعه
علل احتباس
- شدت ماسکه
- ضعف دافعه
- ضعف هاضمه
- ضيق مجاری
- سده
- غلظت ماده
- کثرت فضول
- لزوجت ماده
- فقدان احساس دفع
- انصراف طبيعت به جهت ديگر
علل استفراغ
- شدت دافعه
- ضعف ماسکه
- حدت(تندی و تيزی) ماده
- ثقل و کثرت ماده
عوارض استفراغ
- خشکی و لاغری بدن
- ضعف ارواح و قوا
- برودت بالعرض
- تجفيف (خشک کردن)
عوارض عدم استفراغ
- احتباس
- فساد
- انطفاء (فرو رفتن) حرارت غريزيه
- امراض مشترکه مانند انصداع (شکافته شدن) و انفجار (ترکيدن) اوعيه (مجاری ترشحی بدن)
حرکت و سکون
- تعريف رياضت
- تدبير رياضت
تعریف ریاضت
حرکتی که باعث گرم شدن و توليد حرارت در اندام ها می شود.
علت نیاز به ریاضت
- بقاء بدون غذا امکان ندارد.
- مقداری از غذای مصرفی به صورت فضولات در بدن باقی می ماند که از طرق معمولی دفع مثل ادرار، مدفوع و عرق و آب بينی دفع نمی شود.
- اجتماع اين فضولات در بدن مضر است.
- بايد اين فضولات از بدن خارج شود.
فواید ریاضت
- تسخين (گرم کردن) و رقيق و گداخته کردن فضولات
- معين دفع فضولات از طريق عرق
- صلابت (محکمی) اوتار (تارها) و اعصاب و رباطات (سلسله اعصاب) و مفاصل به سبب تحليل رطوبات فضليه مرخيه (سست و نرم)
- محافظت بدن از جميع امراض ماديه و اکثر امراض مزاجيه حادث از اجتماع فضول
- موسع مسام (گشاد شدن منافذ بدن)
- انتعاش (بانشاط شدن و برخاستن) حرارت غريزی
- مقوی قوه جاذبه غذا
- خفت (سبکی) و نشاط در بدن
- تقويت اعصاب
زمان ریاضت
- بعد از انحدار (فرو رفتن) و انهضام غذا (هضم معدی)
- بعد از نقاء (پاکسازی) بدن از فضولات غذائيه و خلطيه مانند ادرار و مدفوع
- پرهيز از رياضت حين امتلاء و خلاء
- رعايت زمان معتدل در فصول مختلف
مضرات ورزش بعد از غذا
- نفوذ غذای خام به اعضا
- بروز سده
با اين همه رياضت بر امتلا (سيری و پری شکم) بهتر از رياضت بر خلو (گرسنگی) است. زیرا بدن در حال گرسنگی محتاج به غذا است و حرکت نيز باعث تحليل آنچه در بدن است می شود.
معیار برای میزان ریاضت
- درخشندگی رنگ بدن (سرخ و برآمده شدن بشره)
- نشاط و خفت
- حال اعضاء (شروع در نفس زدن)
- تعريق (ابتدای تعريق)
- شرط ورزش های عامه و خاصه
- اعتدال
- رعايت تدريج
اعراض نفسانی
- اعراض نفسانی شامل شادی، غم، خشم، لذت، ايمنی، ترس، خجلی، انديشه کارهای مهم، علم های باريک (علم هايی که مطالعه آن به دقت نظر نيازمند است) است و هر يک را اندر تن مردم اثری ظاهر است.
- فزون از اثر طعام و شراب و غير آن از بهر آنکه طعام و شراب و ديگر اسباب بدان زودی اثر نکنند که اعراض نفسانی کند، نبينی که اثر سخنی يا چيزی خوش و يا ناخوش که مردم بشنوند يا انديشه که بر خاطر او بگذرد چگونه زود بی هيچ مهلتی بر رنگ روی او پديد آيد و حرکت و آواز مردم اندر حال بگردد.
اعراض نفسانی
- شادی
- غم
- خشم
- لذت
- ترس و اندوه
- خجالت
- انديشه کارهای مهم
- اميد و نااميدی
اغراض الطبیعیّه و المباحث العلاییّه
ضرورت حرکت و سکون نفسانی
- نفس به ذات حرکت و سکون ندارد.
- ولی به واسطه اينکه ابزارش ارواح و قوا و بدن مادی است، نياز به سکون و حرکت دارد.
سبب حرکت و سکون نفس
چيزهايی به نفس وارد/عارض می شود:
- نفس به آن ها ميل و رغبت دارد و بقا و کمال خود را در آن ها می بيند.
- نفس از آن ها نفرت و کراهت دارد و فقدان و افنای(نابودی) خود را در آن ها می بيند.
نکته: در هر دو مورد به اضطرار به حرکت در می آيد.
دو نوع حرکت نفس
- حرکت شوقی انبساطی: جلب و اخذ امر مرغوب و مطلوب
- حرکت انقباضی: به سبب نفرت و مخالفت:
- توان مقابله می بيند: ايستادگی
- توان مقابله در خود نمی بيند:گريز
اعراض نفسانی
- غضب: حرارت را ناگهانی به بيرون می راند.
- لذت: حرارت را كم كم به بيرون می راند.
- ترس: حرارت را ناگهانی به داخل می راند.
- اندوه: حرارت را كم كم به داخل می راند.
عشق
بر هر کس عارض شود دارای مضرت زيادی است.
برای درمان آن:
- به کار بردن خشم
- استفاده از انديشه کارهای مهم که در آن کمی خشم و ترس باشد.
- هيچ چيزی زيان کارتر از بيکاری و بی اندوهی و ايمنی نيست.
- سفر و ديدن چيزهای عجيب
نکته:
موت و هلاک در فرح مفرط > غضب مفرط
علت: توأم بودن حرکت روح درغضب مفرط با غليان خون قلبی و اينکه تا قوت قلبی نباشد، برای انتقام قيام نمی کند. بنابراین بعيد است همراه برودت باطن باشد به حد غش چه برسد به حد موت.
خواب و بیداری
خواب
تعریف: رجوع و ميل كردن حرارت غریزیّه به سوی باطن به علت طلب استراحت قوی و نضج غذا
- ترک حركت نفس به استعمال حواس ظاهره
عوارض بی خوابی
- اگر خواب نباشد دوام تعب (خستگی) و حرکت باعث تحليل روح و استفراغ آن است و نفس از تدبير بدن عاجز شده و باعث هلاکت می شود.
بیداری
تعریف: تحریک همه اعضا و جوارح، حواس ظاهری توسط نفس.
خواب مناسب…………… بيداری مناسب
ظاهر← سرد ………………..ظاهر← گرم
باطن← گرم ………………..باطن← سرد
خصوصیات خواب خوب
- بعد از انحدار
- عميق
- پيوسته
- معتدل المقدار
- ابتدای شب
- تعريق معتدل
خواب و غذا
- خواب قبل از گذشتن غذا از معده باعث بروز نفخ و ديدن خواب های هولناک می شود.
- خواب حين گرسنگی باعث سقوط قوه است به دليل تحليل رطوبات توسط حرارت و بروز هزال و لاغری
طرز خوابیدن
- ابتدا اندکی به پهلوی راست برای انحدار غذا به قعر معده
- بعد از اندک زمانی به پهلوی چپ برای مدت طولانی تا جگر بر معده مشتمل شود و هضم قوی گردد.
- بعد از انهضام تام باز به سمت راست برگردد تا کيلوس به جگر منحدر (سرازير) شود.
خوابیدن به شکم
- کمک به هضم برای جمع شدن حرارت
- مضر برای چشم
خواب استلقا (به پشت خوابیدن)
تعريف: خوابيدن بر پشت
عوارض:
- سيلان مواد و فضولات بر غير مجاری
- صعود بخارها به دماغ و بروز امراض رديه (بد) مانند: کابوس، صرع، سکته، نزله (زکام، سرماخوردگی شدید)، وجع ظهر (درد پشت)
خواب در روز
- روح در روز تمايل به ظاهر دارد و در خواب روح بايد به باطن برود، که طبيعت در خواب روز گاهی به باطن رفته و گاهی به ظاهر می آيد. این امر باعث بروز تشويش، تململ، تحير و اضطراب می شود.
عوارض خواب در روز
- کثرت نوازل (سختی)
- بزرگ شدن طحال
- اسقاط قوه های نفسانی
- بلادت ذهن
- اسقاط شهوت طعام
- حميات
- فساد رنگ پوست
محل خواب
- پاکيزه، نرم و ملايم باشد.
- از رايحه کريه منتنه (بوی ناخوش و بدبو) پاکيزه باشد.
- زير نور ستارگان و مهتاب نباشد.
- فضای مخوف و ترسناک نباشد.
- هوام (حشرات)، حيوانات موذی، انسان موذی و دشمن نباشد.
- زياد روشن و پر صدا نباشد. سرير مرتفع و چراغ و مانند آن بر حسب عرف و عادت باشد.
زمان خواب
- در شبانه روز به قدر معتاد (تسهيل العلاج)
- 6 الی 8 ساعت
- کمتر از شش ساعت : کسالت و سوء هضم
- خواب بيشتر از ده ساعت نبايد باشد.
تدارک بی خوابی
- ماليدن روغن بنفشه و کدو و بادام بر سر
- چکاندن روغن بنفشه و کدو و بادام بر سر
- حمام آب شيرين نيم گرم
- تناول حسوهای (سوپ) تر و قليه (بريان شده) کدو و سلق (چغندر) و آب سيب
- کثرت خواب نشانه برودت و رطوبت
- کثرت بيداری دليل حرارت و يبوست
- اعتدال بين اين دو نشانه اعتدال کيفيات اربعه
انواع رویا بر حسب مزاج
داروهای اصلی و اساسی در طب اسلامی
چهل گیاه زیر، اصلی ترین و مهم ترین داروهای طب اسلامی را تشکیل می دهند. فراگیری و شمولیت کاربرد درمانی این چهل دارو تا حدی جدی است که طبیبان اصیل طب اسلامی معتقدند تمام بیماری های جسمی، روانی و روحی را می توان به واسطه ی این چهل گیاه (به صورت منفرد یا ترکیبی)، تحت درمان قرار داد.
هر چند بعضی از اساتید طب اسلامی معتقدند از میان این چهل گیاه، صرفا 14 دارو پایه و اساس این 40 دارو را تشکیل می دهد و با در دست داشتن این 14 دارو، به کارگیری همه 40 داروهای مزبور، لزومی نخواهد داشت.
اسامی 40 داروی اصلی و اساسی طب اسلامی
روش های درمانی فصد
تعریف:
فصد، بازکردن منفذی کوچک در دیواره رگ به وسیله ی نیشتر است که باعث خروج اخلاط فاسد بدن با خروج خون می شود.
فضیلت فصد:
فضیلت فصد آن است که هرگاه همه ی اخلاط (سودا، صفرا، بلغم و دم) به یکبار زیادت گردد، به فصد از هر خلطی چیزی کمتر شود از بهر آن که مرکب همه اخلاط بدن، خون است.
بدین سبب هرگاه فصد کرده شود همه اخلاط از تن، کمتر شود. بدین سبب که فصد، استفراغی (پاکسازی) کلی است و اندر آن حال که همه اخلاط به یکبار از تن زیادت گردد هیچ استفراغی بهتر از فصد نیست.
توصیه های بعد از انجام فصد :
- تا 24 ساعت بعد از فصد، با دستی که روی آن فصد انجام شده، کار سنگین انجام ندهید و پانسمان روی محل فصد را برندارید. محل فصد را آب نزنید و وضویتان را به صورت جبیره بگیرید.
- بعد از فصد، به صورت درازکش استراحت کنید، ولی توجه کنید که حداکثر 4 تا 5 ساعت خوابتان نبرد، زیرا باعث کسالت و ضعف می شود.
- روزی که فصد انجام می شود و فردای آن روز، غذا کمتر بخورید و غذاهای سبک و لطیف( زرده تخم مرغ عسلی، نان گندم خوب، سیب، انار شیرین، سکنجبین عسلی) میل کنید. از مصرف غذاهایی که غذاییت آن زیاد است، مثل انواع کباب و قلیه، خودداری کنید. بعد از این مدت، توصیه می شود از کباب ها از جمله کباب با گوشت و دل گوسفند استفاده کنید.
- تا 24 ساعت بعد از فصد، از مصرف ترشیجات و غذاهایی با طبع سرد، خودداری کنید.
- تا 24 ساعت بعد از فصد، از ورزش سنگین و مقاربت، خودداری کنید.
- نیاز به فصد و تعیین نوع رگی که باید از آن، خون گیری شود باید توسط طبیب تشخیص داده شود. هرگز خودسرانه، اقدام به فصد نکنید و در انجام آن اصرار نورزید.
موارد فصد:
- کسی که رگ های او فراخ تر و آشکارتر است و رنگ بدن او به سرخی یا سیاهی می گراید، گوشت فراوان و ماهیچه ی قوی داشته باشد، می تواند فصد کند. مخصوصا در سنین جوانی و میان سالی.
- کسانی که شیرینی و شراب بیشتر می خورند و جوش و کورک در بدن دارند، می توانند فصد کنند.
- کودک تا چهارده سالگی، به خاطر گرمی و تری اندام ها، نمی تواند فصد کند.
- حال عمومی و هیات چهارده سالگی را باید نگریست. اگر صفراوی و لاغر و بسیار مرطوب باشد، فصد نباید کرد و پیران (بالاتر از هفتاد سال) را نیز نباید فصد کرد. ولی عده ای از پیشینیان، پس از هفتاد سالگی را هم فصد نمودند که نیرو پیدا کرده اند و این عمل هر ساله انجام شده است.
- کسانی که معده و جگر ضعیفی دارند، طعام را به دشواری هضم می کنند، دارای طبع ظریف و قوت کم و خطر بیماری های سر دارند، فصد برای آن ها مضر است.
- در کسانی که رگ های نرم و مرطوب دارند، باید اختیاط کامل نمود.
حجامت
تعریف حجامت
حجامت در واقع، اعمال یک استرس فوری به سیستم ساکن دفاع عمومی بدن است، تا آن را بر علیه کلیه ی عوامل درونی و بیرونی، هوشیار و فعال نماید.
- بیشترین کاربرد حجامت در بعد پیشگیری است. با مکانیسم های مختلفی از جمله: تنظیم سیستم امنیتی بدن، تنظیم ترکیبات شیمیایی و هورمونی خون و تنظیم سیستم اعصاب خودکار بدن از ابتلا به انواع بیماری ها، پیشگیری می کند.
- همچنین حجامت کاربردهای درمانی نیز دارد. در درمان بعضی بیماری ها مانند سردردهای عصبی و میگرنی، چربی، قند، اوره خون، سنگ های کلیوی و کیسه صفرا موثر است.
انواع حجامت
در کشورهای غربی حجامت، تقریبا به ده روش انجام می شود.
ولی در طب سنتی ایران حجامت به طور کلی، به دو دسته تقسیم می شود که عبارتند از:
- حجامت خشک (بادکشی) (Dry cupping)
- حجامت تر(Wet cupping)
زالو
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: بهترین درمان ها حجامت کردن، خوردن مسهل (لینت دهنده ی مزاج)، سعوط (انفیه کشیدن)، الدود (دارویی تلخ مزه که برای معده مفید است) و زالو انداختن است.
زالو جانور عجیبی است. صدها سال است که از آن به صورت زنده یا فراورده برای درمان انواع بیماری ها استفاده می شود. پس از ظهور پزشکی مدرن، استفاده از زالو به تدریج به فراموشی سپرده شد. اما جالب اینکه پس از سال ها، باز هم استفاده از زالو در بسیاری از کشورهای دنیا و حتی در کشورهای پیشرفته رایج شده است. چنان چه اکنون زالو را با عنوان جراح کوچولو (Micro Surgeon) می شناسند.
مکیدن خون بیمار و ترشح آنزیم هایی با خواص درمانی متعدد، باعث شده است که زالو درمانی، روشی ساده و ارزان قیمت برای درمان بسیاری از بیماری ها باشد.
در طب سنتی ایران، زالو درمانی همراه با سایر روش های درمانی مثل گیاه درمانی به صورت ترکیبی برای درمان بسیاری از بیماری ها تجویز شده است.
آشنایی با زالو
- بیش از دو هزار سال است که از زالو به شکل ابزار سوزن مانند (ابزاری که به بدن می چسبد و خون را می مکد) در درمان بسیاری از بیماری ها، استفاده می شود.
- زالوها کرم های آبزی و یا گاهی خاکزی دارای عادات شکاری یا انگلی هستند. در آن ها بادکش های بزرگ انتهایی به منظور حرکت و چسبیدن، وجود دارد.
- بدن زالو در حال بی حرکت، دراز یا تخم مرغی شکل است. از تعدادی حلقه که به وسیله ی گره های عصبی مشخص است، تشکیل می شود. دستگاه عضلانی زالو، کامل، پرکار و قوی است. زالوها جانوران لاشه خوار، شکاری یا انگلی هستند و گروهی از آن ها دارای خون خواری هستند. زالوهای خون خوار توسط بادکش به میزبان چسبیده، پوست آن را سوراخ می کنند. سپس یک آنزیم ضد انعقاد به نام هیدرودین آزاد کرده و از خون میزبان تغذیه می کنند.
- در یک وعده غذایی، زالو می تواند چندین برابر وزن خود، خون بخورد. قسمت بیشتر آب خون دفع می شود ولی قسمت غلیظ و متراکم این غذای کامل، به صورت مایعی غلیظ باقی می ماند و به آهستگی ظرف مدت چند ماه هضم می شود.
- زالو از 2500 سال قبل در هند، یونان، روم، ایران و سپس در اروپا مورد استفاده پزشکی بوده است. در قرن نوزدهم از این جانور کوچک، برای درمان هر دردی از جمله سردرد، تب، زخم های عفونی شده، دمل و آبسه، ورم ها، همورویید و غیره استفاده می شد.
- در طب افواهی(عامیانه) مردم ایران نیز زالو درمانی را مانند حجامت و فصد، به عنوان یک روش درمان و پیشگیری استفاده می کردند و مردم ایران می دانستند علاج بسیاری از عفونت ها، زخم ها و کسالت های بدن با زالو اندازی ممکن است.
ابن سینا باب مبسوطی پیرامون زالو دارد و می گوید:
- از زالوهایی که کرک ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند، پرهیز کنید. زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آب های خزه دار که محل زیست قورباغه ها است نمو کرده و نه زالویی که در آب های گل آلود سیاه بوده است.
- زالو بهتر از حجامت، خون تباه را از عمق بدن بیرون می کشد. زالو ا ابتدا سرازیر نگه دارید تا استفراغ کند و محتویات شکمش بیرون آید. سپس کمی خون بره به او بدهید. سپس مواد چسبنده و کثیف بدن او را با بوراکس پاک کنید (استفاده از مواد صابونی عطردار مضر است).
- جایی را که می خواهید زالو بگذارید با دست مالش دهید، تا سرخ شود. اگر جای زالو انداختن را با گل سرشور یا خون اندود کنند، زالو بهتر می چسبد.
- بهتر است پس از جدا شدن زالو، محل گزش او را حجامت کنید تا احیانا اگر آزار یا عفونتی بر اثر نیش زالو، عارض شده از بین برود.
- اگر پس از زالو اندازی، خون بند نمی آید، مازوج سوخته، نوره، خاکستر یا سوده نرم (یا پودر باقالا و زردچوبه) استعمال شود.
- زالو اندازی برای بیماری های پوست از قبیل جوش ها، دمل ها، لکه های سیاه و نقطه های سیاه و سپید و … مفید است.
بسته های آموزشی
داروهای گیاهی
آموزش طب