اصلاح سبک زندگی از دیدگاه طب سنتی اسلامی 2

در مقاله قبلی، نکاتی در مورد آب آشامیدنی ارایه کردیم. در این مقاله نکاتی در مورد خوردن غذا ارایه خواهیم کرد.

خوردن غذا و آداب آن

• فرموده اند تا گرسنگی صادق به وجود نیامده است به سمت خوراک نروید. زیرا بیشتر مزاج ها و معده ها، به سه الی چهار بار خوردن غذا و خوراک عادت کرده اند، سر وقت تقاضای خوراک دارد یا عدم اعتدال مزاج معده، باعث می شود معده مدام درخواست غذا کند. مثلا زمانی که دچار غلبه سودا یا بلغم در معده شود یا خلط گزنده ای در معده استقرار یافته باشد.
• مصرف زیاد مایعات و آب، احساس گرسنگی کاذب را تشدید می کند.
• بهترین روش در عصر کنونی که می تواند با مزاج مردم نیز سازگاری یابد، مصرف دو وعده غذا در طی شبانه روز است.
• متاسفانه طب نوین که روز به روز به علت جزء بینی در حال قهقهرا رفتن است، مردم را تشویق به 5 الی 6 وعده غذایی می کند. (صبحانه، ساعت ده، ناهار، عصرانه، شام و گاهی میوه قبل از خواب) که این روش باعث پیری زودرس، از دست دادن نشاط رخساره و چهره می شود.
• آسیب به اعضای رییسه و مرئوسه و خادمه الرئیسه و فرسودی و الضمحلال بدن می شود.

متاسفانه طب نوین حتی به اصول خود نیز پایبند نیست و سردر گم است. اگر ما بر حسب گفته های طب کلاسیک و نوین، سیر هضم غذا در بدن را بررسی کنیم، درمی یابیم هضم غذا در معده به طور متوسط به نوع غذا و قوت و ضعف معده، حدودا سه ساعت طول می کشد. هضم بعدی غذا در روده کوچک به طور متوسط شش ساعت که روی هم 9 ساعت طول می کشد و بعد از آن، خوراک توسط رگ های ماساری ها یا مزانتره وارد کبد می شود و خاصیت جذب به بدن و بدل مایحتمل گردیده و تشکیل اخلاط شدن می یابد.

اگر ما بعد از مصرف غذای اول، سه ساعت بعد غذا بخوریم، غذای جدید با غذایی که آماده خروج از معده و وارد شدن به روده کوچک است، توسط چرخش و حرکات معده مخلوط شده و دو حالت به وجود می آورد:

1. اینکه گاهی به علت فشار زیاد در معده، مقداری از مواد موجود در معده که با غذای هضم نشده ی جدید مخلوط شده، به سمت روده می رود و خوراکی که هضم آن در معده کامل نشده به سمت روده می رود و این برای سلامتی مضر است.
2. اینکه بعد از ادغام خوراک اول که کاملا هضم شده با غذای جدید، غذای هضم شده نیز باید منتظر هضم غذای جدید باشد، در نتیجه رکود و ماندگاری بیش از حد خوراک هضم شده قبلی در معده، باعث فساد آن خوراک شده و پس از آن جذب روده و کبد می شود و باعث تشکیل اخلاط ناصالح و انحطاط بدن می شود. به همین جهت فرموده اند: خوردن غذا روی غذای دیگر قبل از هضم و خروج آن، بدترین کار برای سلامتی است.

نکته: منظور از غذا هر نوع خوراکی است که وارد بدن شود و منظور وعده غذایی نیست. مثلا خوردن یک عدد توت نیز یک غذا محسوب می شود.

بر فرض دوم اینکه خوراک اول هضم شده و وارد روده کوچک شده باشد و فرد مثلا 4 یا 5 ساعت اقدام به مصرف غذا کند، باعث می شود قوا و خونی که برای هضم و اعمال شیمیایی متوجه روده شده، توجه آن بین روده و معده تقسیم شده و ادامه هضم و جذب مواد، رو به تضعیف می رود.

با این حساب طب ایرانی اسلامی و احادیث و روایات، بهترین نوع مصرف خوراک را به خصوص برای مردمان کنونی که مزاج آن ها نسبت به قرون گذشته ضعیف تر است، مصرف دو وعده خوراک را، تاکید کرده است.

تذکر مهم در خصوص دو وعده ای کردن خوراک:

• دقت شود بدون مقدمه، ناگهان خوراک خود را به دو وعده تقلیل ندهید، زیرا معده و بدن به آن سیکل عادت کرده است.

در اوایل، ابتدا مقدار ناهار را کم کنید تا به چند لقمه برسد. سپس نهار را حذف و بعد وعده های صبحانه و شام را به هم نزدیک کنید. مثلا اگر شما صبحانه را ساعت 9 صبح میل کنید، زمان وعده دوم و شام 9 ساعت بعد می شود، یعنی ساعت 18 عصر.

مصرف زیاد غذا و خوراک، روح و روان را پژمرده و دل را سنگ و سخت می کند.

• خوراک باید با مزاج فرد سنخیت داشته باشد.

مثلا مصرف حوراکی هایی که دارای مزاج سرد هستند، مزاج فرد را به سمت سردی می برند.

خوراکی های گرم، مزاج فرد را به سمت گرمی و خوراکی های خشک، مزاج را به سمت خشکی و خوراکی های تر و مرطوب، مزاج و بدن فرد را به سمت تری و رطوبت سوق می دهند. بنابراین از مهم ترین و اساسی ترین موارد در بحث سلامت، همین بند مذکور است که افراد به آن آگاهی ندارند.

• مثلا فرد نمی داند که شیر، خیار، گوجه و ترشیجات دارای مزاج و کیفیت سرد هستند و در صورتی که شخص سرمایی است (یعنی زیاد و زودتر از بقیه سردش می شود) یا سرماخوردگی دارد نباید این مواد را مصرف کند.
• افرادی که گرمایی هستند، باید بدانند افراط در مصرف خوراکی های گرم مانند دارچین، ارده، گوشت گوسفند و شتر می تواند باعث تشدید گرما و حرارت و عوارض ناشی از آن شود.

حالت استقرار غذا خوردن:

• بهترین حالت غذا خوردن، حالت نشستن سه زانو یا چهار زانو است، تا بدن در حالت آرامش باشد. در حالت دو زانو پاها خسته می شود و تمرکز بدن برای خوردن غذا مناسب نیست.
• بدترین حالت غذا خوردن، در حالت راه رفتن و ایستاده غذا خوردن یا نشستن روی صندلی و غذا خوردن است. زیرا در حالت ایستاده یا نشسته روی صندلی که پاها آویزان است، خون به سمت پاها می آید و خون و قوا، تمرکز خود را برای شناسایی نوع غذا و هضم، از دست می دهند و باعث رسوب مواد سودایی در پایین تنه می شود.

نقش سفره چینی

امروزه متاسفانه افراد، به جای سفره های قدیمی و سنتی، برای مصرف غذا از سفره های یکبار مصرف، استفاده می کنند.

•  باید بدانیم سفره، محل نزول برکت و رزق و روزی است و از قدیم، خود سفره، مورد احترام و دارای حرمت بود و آداب خاصی برای خود داشت. اینکه ما بخواهیم به علت تنبلی و راحتی خود، سفره یکبار مصرف پهن کنیم و بعد از استفاده، آن را دور بریزیم کار درستی نیست. در قدیم و مذاهب مختلف از جمله اسلام، سفره دارای احترام بوده است و باعث نزول و برکت و رزق و روزی قلمداد می شود و سمبل این برکت است.
• تقریبا عموم سفره های رایج یکبار مصرف، به علت دارا بودن مواد پلاستیکی، نقش سفره را نمی توانند ایفا کنند و این مواد پلاستیکی که در آن ها به کار می رود، طوری است که نباید نان را روی آن قرار داد یا اگر لقمه ای روی آن افتاد، به علت آلودگی شیمیایی ناشی از مواد این سفره ها، قابل مصرف نیست و در دراز مدت برای سلامتی، خطرآفرین است. بهتر است به سفره های اصیل احترام بگذاریم و جلوی تقلیدهای کورکورانه بایستیم و باعث آگاهی بخشی به افراد شویم.

رنگ و طرح سفره ها

رنگ و طرح سفره ها در ایجاد فرح و نشاط، بسیار مهم است. بهتر است رنگ سفره با نشاط باشد و شامل طرح هایی از خوراکی ها، میوه جات و گل ها باشد. این مناظر با ایجاد حالت سرخوشی، بر هضم و جذب و قوای بدن برای عملکرد بهتر، کمک شایانی می کنند.

ابزار غذا خوردن

• بهترین بشقاب ها برای میل کردن غذا، بشقاب های چینی، شیشه ای و مسی قلع اندود می باشد.
• در طب ایرانی اسلامی و روایات، تاکید زیادی بر خوردن خوراکی های معمولی با دست خالی و بدون قاشق، شده است.
• در طب چینی نیز استفاده از قاشق های فلزی را نهی کرده اند و اعتقاد بر این دارند این قاشق ها باعث قطع سیکل انرژی می شود.
• خوردن غذا با دست، باعث برگشت انرژی به غذا و ایجاد ارتباط بیشتر بین غذا و انسان می شود و برای بدن گواراتر و بهتر است.
• قاشق های معمولی که از استیل هستند، با هر بار وارد نمودن آن به دهان، مقدار زیادی فلزات مضر وارد بدن می کنیم.
• در صورتی که تمایل به خوردن خوراک با دست ندارید یا برای بعضی خوراکی ها مانند ماست و سوپ بهتر است از قاشق های برنجی(فلز برنج) که سرشار از فواید برای بدن است، استفاده کنید.

مصرف جمعی با انفرادی خوراک؟

• غذا خوردن به صورت دسته جمعی باعث برکت، نشاط، بازشدن اشتها و … می شود.
• مصرف غذا به صورت جمعی، تاثیر روحی و روانی بسیار مثبتی در پی داشته و به انسان نشاط روحی و روانی می دهد.

طبق تحقیقات انجام شده، متوجه شده اند افرادی که تنها زندگی می کنند، معمولاً نظم در کیفیت و کمیت خوراک و غذا ندارند و به همین جهت معمولا درگیر ضعف جسمی، مشکلات گوارشی و … هستند. اما همین افراد در زمانی که با دیگران هم سفره شوند، بسیار پراشتها می شوند و کمیت و کیفیت خوراک آن ها و وضعیت جسمی آنان بهبود می یابد.

اصل سادگی در تغذیه

• خوراک تا حد امکان باید ساده باشد. از مصرف خوراک های چندگانه به علت ایجاد پریشانی در متمرکز شدن قوای باطنی، ظاهری و قوای جاذبه و هاضمه، باید پرهیز کرد.
• خوراک و سفره های ساده علاوه بر داشتن اثرات معنوی باعث سهولت هضم، جذب و دفع مواد و ثمرات جسمانی می شود.

تزیینات در غذا و خوراکی ها

• با رعایت اصل سادگی می توان، با یک دیزاین و تزیین زیبا، به خوراک و غذا جذابیت خیره کننده ای داد و با تحریک اشتهای بدن و قوه جاذبه، ماسکه و هاضمه را در جذب و هضم هرچه بهتر غذا، یاری کرد.
• در یک وعده غذایی، غذا هر چه بهتر و با کیفیت بیشتر به بدن برسد و کیفیت جذب بالاتر شود، احتیاج به غذا برای دفعات بعد، به تعویق می افتد.
• مثلا اگر یک وعده غذای فرد شامل نصف نان و دو عدد تخم مرغ نیمرو است و در شرایط معمولی، این خوراک با کیفیت 60% هضم و سپس جذب بدن می شود، مابقی آن به علت هضم و جذب ضعیف، از بدن دفع می شود.
• با دیزاین و روش صحیح جویدن و متمرکز شدن روی این خوراک و اصول دیگری که گفته شد، می توان جذب خوراک را از نظر کیفی تا 90% افزایش داد. در نتیجه بدن شخص چون مواد غذایی را به اندازه کافی جذب کرده، دیرتر احساس گرسنگی خواهد کرد و در نتیجه زحمات و عمر بدن شخص بیشتر می شود.
• در تزیینات غذا و سفره سعی کنید از رنگ های شاد و انرژی زا مانند سبز، زرد خوش رنگ، قرمز، سبز و … استفاده کنید.
• یک دیزاین ساده می تواند اثرات عجیبی روی جلب توجه دیگران و انتشار انرژی مثبت پیرامون آن داشته باشد.

برقراری ارتباط با خوراک و غذا

قرآن، انسان را به تدبر و دقت در خوراک و طعام، تشویق می کند و می فرماید:«فَانظُر الی الطعامه»

این دقت و تدبر در طعام، زوایای مختلفی دارد از جمله:

1. دقت در حلال و حرام بودن
2. مفید و مضر بودن خوراک
3. دقت در چگونگی به وجود آمدن این خوراک

مثلا نان با چقدر سختی، از ابتدا که به صورت بذر بوده، خودش را از دل زمین بیرون کشیده و چطور رشد کرده است، کشاورز چه زحماتی متحمل شده است و …

این تفکرات باعث برکت باطنی، حمد و شکر درونی و باطنی از اجزای باشعور عالم است که واسطه رزق ما از جانب حق هستند.

• یکی از وجوه «فَانظُر الی الطعامه» می تواند آن باشد که وقتی به هر چیزی نگاه کنی، نوعی ارتباط ناظر و منظور، اتفاق می افتد. در این حالت دو شی یا موجود، برهم اثر مثبت یا منفی دارند. بنابراین بهتر است، قبل از خوردن غذا، به خوراک دقت شود و از آن به سادگی نگذریم، مخصوصا در میوه ها.
• مثلا در روایات آمده است، سیب را قبل از خوردن، بو کنید. این بوی خوش سیب، باعث تقویت مغز، حالات روحی و روانی خوب و ایجاد شادابی می شود. با این کار ارتباطی که بین سیب و قوای ظاهری و باطنی، برقرار گردیده باعث هضم و جذب قوی تر و بهتر آن می شود.
• با بو کردن خیار، حالت خوشی و انرژی ناشی از رنگ و بوی آن، به ما قوت می دهد.
• وقتی اناری را می شکنید و به زیبایی چینش دانه های آن می نگرید، این توجه به قوای ظاهری و باطنی به شما قوت و انرژی می دهد.

یک نکته کلیدی در مورد ارتباط بدن با خوراکی ها:

در طب کلاسیک و نوین، اعتقاد بر این است که پس از مصرف غذا و استقرار آن در معده، معده شروع به تولید اسید برای هضم می کند. اما در مبانی طب سنتی گفته شده، بدن و قوای آن از زمان روییت ظاهری و باطنی، شروع به جمع آوری اطلاعات در این خصوص می کند.

• مثلا با دیدن یک عدد سیب، قوه حس مشترک شروع به ورود اطلاعات مختلف اعم از رنگ، بو و … قوای باطنی می نماید و بر اساس همین اطلاعات، اخلاط خاص معده، در معده شروع به ترشح می کنند تا این اخلاط تیز و هاضمه به هضم غذا توسط فعالیت شیمیایی کمک کند.
• و زمانی که خوراک را لمس می کنیم، اطلاعات دریافتی حس مشترک از این خوراک، بیشتر می شود.
• و زمانی که آن را در دهان می گذاریم این اطلاعات توسط اعصاب موجود در زبان و دهان به حس مشترک در مغز منتقل می شوند و بعد از ورود آن به معده، اطلاعات تکمیل می گردد.

جالب اینکه بر حسب اطلاعاتی که وارد حس مشترک گردیده، در قسمتی از آن قوه متخیله نیز نقش خود را ایفا می کند.

• حال در این مرحله، معده فرمان دریافت را می گیرد که چه نوع شیره و چه نوع اخلاطی برای هضم خوراک نیاز است و به چه مقدار باید از معده ترشح شود.

پس کمیت و کیفیت اخلاط و شیره های هضم کننده توسط معده، برای یک گلابی با همان مقدار گوشت و برنج متفاوت است. پس تمام حواشی اعم از باصره و بینایی، بویایی، لامسه در هضم و کمیت و کیفیت آن، مشارکت دارند.

به همین علت است که خوردن غذا نزد فردی که روزه دار است، مکروه است.

• زیرا این فرد با استشمام بو و دیدن غذا، معده او شروع به ترشح مقداری شیره می کند و چون غذایی در معده برای جذب شیره وجود ندارد، باعث گرسنگی، تشدید حس گرسنگی و آسیب به جداره معده می شود.

 هر چیزی را که قوای پنج گانه ظاهری دریافت می کنند اعم از دیدن و بو کردن و لامسه و … :

• وارد قسمت حس مشترک مغز می شود.
• بعد از آن توسط قوه خیال، به تصویر در می آید.
• با اطلاعات قبلی فرد یعنی حافظه می آمیزد.
• در نتیجه با استشمام بوی یک خورشت توسط روزه دار یا زن حامله که در این ایام به خوراک ولع و تمایل زیاد دارد، باعث تشکیل صورت آن غذا در قوه خیال و ذهن می شود
• در نتیجه آسیب های روانی و جسمی مذکور بر آنان حمل می گردد.

یکی از اسرار تاکید اسلام در مورد حفظ حجاب توسط نامحرمان، این است که افراد از آسیب های جسمی، روحی، روانی و معنوی در امان باشند. زیرا صور متخیله، متوهمه، متصوره و حس مشترک باعث زحمات جسمی، باطنی و معنوی فرد مقابل و نامحرم خواهد شد.

قوای ظاهری و باطنی در طب ایرانی اسلامی، با هم ارتباط مستقیم دارند.

• مثلا زمانی که فردی در مورد یک آلوی ترش صحبت می کند، قوه خیال شما آن را متصور می شود.
• قوه حافظه شما، اطلاعات مربوط به زوایای دیگر آن اعم از شکل، رنگ، مزه و … را از حافظه بیرون می کشد.
• مجددا توسط قوه خیال برای شما به نمایش می گذارد.
• اثرگذاری این صورت محسوسه و غیر محسوسه در سلسله اعصاب، منجر می شود آب در دهان شما با تصور آلوی ترش در قوه متصوره شما جمع شود.