زیستگاه و مسکن از دیدگاه طب سنتی اسلامی 5

در مقاله قبلی، اصول استفاده مناسب از پنجره، فرش و موکت را بررسی کردیم. در این مقاله ادامه این مطالب را بررسی خواهیم کرد.

سیستم گرمایشی و سرمایشی:

•  از دیرباز انسان برای در امان بودن از گرما و سرما از ابزارهای مختلف استفاده کرده است. در زمانی در غارها ،تولید آتش و…استفاده کرده، اما با پیشرفت علم و تغییر سبک زندگی بعضی تغییرات صنعتی در این راستا به وجود آمده است که این تغییرات گاهاً به ضرر و برخی به سود سلامت بشر می باشند.
  در این مقاله سعی می کنیم با یک دسته بندی کلی موارد ذکر شده را مورد نقد و بررسی قرار دهیم و از محاسن و معایب هر کدام مطالبی ارایه کنیم.

 وسایل گرمایشی:

 برخی وسایل گرمایشی عبارتند از:
شومینه، بخاری چوبی، بخاری نفتی، بخاری گازی، پکیج شوفاژ، بخاری برقی و اسپیلت

 شومینه:

• شومینه کپی برداری از قدیمی ترین سبک گرم کردن انسان است.
  از مزایای شومینه می توان به گرمای زیاد و حرارت آن اشاره کرد که بدون واسطه و حایلی به فضای اتاق منتشر می شود.
• بخاری نفتی، چوبی، بخاری گازی نیز حرارت دهی خوب و مناسبی دارند.

اما هر سه مورد شومینه، بخاری نفتی، چوبی و گازی دارای معایبی هستند:

• آلودگی شومینه به علت عدم مهار دود و گاز کربنیک بسیار زیاد است و به علت در باز بودن،فرآیند آتش سوزی و عدم تهویه مناسب، بسیار خطرآفرین است.
• بخاری نفتی و چوبی نیز به علت آلودگی زیاد و نوع آتش می تواند خطرآفرین باشد.
• در تمام انواع وسایل گرمایشی بالا، سیر احتراق و آتش در درون اتاق اتفاق می افتد. بنابراین هم خطر انتشار گازهای سمی مانند گازکربنیک وجود دارد و هم آنکه در طی فرآیند احتراق، اکسیژن که یک ماده ضروری برای تنفس حیات و تنفس سلولی انسان است، به گازکربنیک و دی اکسید کربن که یک ماده خطرناک برای انسان است، تبدیل می شود.
• وجود انواع وسایل گرمایشی مانند بخاری گازی، نفتی، چوبی، شومینه با کم کردن مقدار اکسیژن برای سلامت بدن به خصوص سلامت مغز و برای جنین زنان باردار، کودکان و سالخوردگان مضر است و آرام آرام کمبود اکسیژن ضربه خود را به بدن وارد می کند.

 تذکر: بخاری چوبی اگر به صورت صحیح استفاده شود و آتش آن خوب مهار شود، بسیار طبیعی و مناسب است و حتی مقدار کم آتش نه تنها برای بدن مضر نیست، بلکه برای بدن مفید است. اما عدم کفایت منابع طبیعی در تامین چوب و ساختار زندگی ماشینی این گزینه را مقدور نمی سازد.

 بخاری برقی و اسپیلت:

• این دو وسیله برقی، آثار و عوارض گفته شده در بالا را ندارند و نسبت به وسایل گرمایشی ذکر ضده پاک و
  سالم تر هستند.
• باید دانست همان گونه که قبلاً اشاره کردیم، جریان برق داری مزاج بسیار گرم و خشک است و در مدت زمان طولانی در صورتی که افراد به دستگاه زیاد نزدیک باشند، ایجاد خشکی در مزاج و طبایع می کند.
• هزینه کاربردی این دو وسیله برقی بیشتر از وسایل دسته اول است اما از نظر ایجاد فضای سالم،کیفیت بهتری دارند.

 شوفاژ و پکیج:

شوفاژها و پکیج ها بهترین نوع گرمایش محسوب می شوند.

این وسایل از لحاظ زیر دارای برتری هستند:

•  محرک اصلی و منبع اصلی سوخت و حرارت آن ها در خارج از فضای منزل وجود دارد. در نتیجه هیچ گونه آلودگی از فرآیند احتراق و سوخت به درون اتاق نشت نمی کند.
• به علت ذکر شده اکسیژن نیز داخل منزل کم نمی شود.
• خطر گازگرفتگی یا خفگی به علت گازهای سمی وجود ندارد.
• خطر آتش سوزی مانند شومینه و بخاری چوبی، نفتی، گازی در درون منزل وجود ندارد.
• از نظر هزینه در درازمدت مقرون به صرفه است.
• شوفاژها دارای حرارت یک دست و معتدل تری هستند.

دو تذکر در خصوص شوفاژها و پکیج:

1. این سیستم چون با گردش آب گرم کار می کند، رطوبت آن بیشتر است. بنابراین در مناطق خشک و افراد دارای طبایع خشک، منفعت خوبی دارد.
2. در نصب پکیج ها باید دقت شود تا مخزن اصلی پکیج درون منزل نصب نشود، بلکه در خارج از منزل مثلاً بالکن نصب شود تا دود، گازکربنیک و… آن به درون منزل نفوذ نکند.

کرسی ها:

 کرسی ها یکی از بهترین، قدیمی ترین و طبیعی ترین ابزارهای گرمایشی و حفظ حرارت بدن هستند.

مزایای کرسی عبارتند از:

• حداقل آلودگی را دارند.
• از همه وسایل مقرون به صرفه ترند.
• جنبه طبی دارند و برای سلامتی مفید هستند.
• باعث دور هم نشینی اعضای خانواده و گرمی روانی خانواده می شود.

توضیح مختصر در خصوص عملکرد کرسی ها:

•  اگر ما بدن انسان را به چهار قسمت تقسیم کنیم:
  از قسمت کتف به بالا معمولاً جایگاه حضور صفرا و از زیر کتف تا حدود ناف جایگاه حضور خلط دم و از زیر ناف تا زانو جایگاه حضور بلغم و از زانو به پایین معمولاً جایگاه سکونت سودا است.
• صدالبته می دانید هر چهار خلط دم، صفرا، سودا، بلغم به صورت ترکیبی در تمام بدن منتشر هستند؛ اما حضور آنان و جایگاه و منزل خاص و فعالیت آنان در اندام مذکور بیشتر است.
• پس با استدلال بالا از ناف به بالای بدن گرم تر و از ناف به پایین بدن سردتر است.

همانگونه که می دانید، گرما به علت چگالی کمتر بالانشین است و سرما پایین نشین؛ بنابراین افراد سرمایی در هوای سرد حتی اگر بخاری ها را تا آخر هم بالا بزنند، گاهی هم احساس سرما می کنند. این در حالی است که در همین شرایط این فرد سرمایی از ناحیه قلب و سر و ریه به علت غلبه گرما احساس خفگی می کند اما پاهای او هنوز سرد هستند و احساس سردی می کنند. زیرا گرما به سمت بالا حرکت می کند و کف منزل تا نیم متری سردتر است؛

• کرسی ها با هدف خاص و علمی ساخته شده اند. معمولاً بلغم و سودا در اندام پایین بدن مستقر هستند و این رسوبات به خصوص در سنین بالا و در فصل سرما باعث انواع بیماری ها مانند روماتیسم، درد مفاصل، گرفتگی قلب و عروق، ضعف جنسی و … می شود؛ اما زمانی که فرد پاهای خود را زیر کرسی قرار می دهد پاهای او که دورترین قسمت بدن از قلب است، شروع به گرم شدن و نضج و پختن اخلاط غلیظ می کند.
•  با گرما و نضج اخلاط غلیظ، این مواد به واسطه جریان خون، تعریق، ادرار از بدن دفع می شود و گاهی اخلاط غیر فاسد آن تبدیل به خون سالم می شود.
• بعد از چند روز از مصرف کرسی، معمولاً دردهای رطوبتی از بین می رود و دردهای کهنه پا و کمر بهبود پیدا می کند.
• رنگ رخسار و چهره فرد بشاش تر می شود.
• زیرا کرسی و حرارت آن، از قلب و مغز فاصله دارد. این نکته اعضاء را مورد اذیت قرار نمی دهد، اما اگر فردی در بدن دارای رطوبت اضافی باشد، آرام آرام شروع به تعریق می کند و این تعریق علامت خوبی برای دفع رطوبت اضافی بدن است.
• به یاد داشته باشید اگر کرسی مناسب باشد و هوای اتاق سرد باشد، با گرم شدن اندام تحتانی شما در زیر کرسی، شما سردی را در بالا تنه حس نخواهید کرد.
• گرمای مناسب کرسی به اندام تحتانی باعث جاری شدن گرمای مناسب در گردش خون می شود و نقش مهمی در پاکسازی بدن از اخلاط مضر از جمله کبد، طحال، کلیه، لنف ها، قلب، مغز دارد و زیبایی پوست و چهره را به دنبال دارد.

 تذکرات:

•  کرسی زغالی (اگر شرایط آن فراهم باشد) بهتر از کرسی برقی و المنتی است.
• در صورتی که افراد در پایین تنه دچار خشکی هستند، می توانند از ظروف فلزی حاوی آب در کنار اجاق و حرارت کرسی در داخل کرسی جهت شرجی و رطوبتی کردن فضای کرسی استفاده کنند، به این صورت که مقداری آب را درون یک ظرفی مانند کتری روی کرسی زغالی یا روی خود المنت و کرسی المنتی قرار دهند.
  البته می توانند با ریختن یک قاشق گلاب درون آب، فضا را با رایحه خوشی همراه کنند.
• نکات ایمنی در خصوص کرسی را رعایت نمایید، کرسی نباید خیلی کوچک باشد که پا به منقل یا المنت آن برخورد کند.
• مقدار گرمای کرسی با کم و زیاد کردن زغال یا درجه المنت کرسی قابل تنظیم باشد.
• از بردن سر به زیر پتو و روانداز کرسی، به خصوص در کرسی های زغالی به مدت طولانی خودداری کنید.

سیستم سرمایشی:

 در قدیم مردم برای خنک کردن خود در گرما و فصل گرما از روش های مختلفی استفاده می کردند. بعضی از این روش ها مانند:

• مهاجرت به نقاط خنک و جنگل ها و ییلاقات
• استفاده از زیرزمین ها
• ایجاد دالان های هوا که هوا از سطح پایین و ارتفاع پایین وارد منازل می گردید و از سوراخ و دالان روی سقف، خارج می شد و به این روش ایجاد چرخه و گردش هوا می نمود و هوای سرد چون پایین نشین است و چگالی و جرم بیشتری دارد با فشار از دریچه های پایین وارد منزل می گردید و هوای گرم چون سبک تر و بالانشین است از سقف و ارتفاع بالای منزل خارج می گردید؛
• همچنین جهت خنک تر و مرطوب تر نمودن هوای ورودی به منزل در حیاط، حوضچه های متعددی وجود داشت که هوای ورود با برخورد به آب خنک تر و دارای رطوبت بیشتری می گردید و سپس وارد چرخه و سیکل بالا می شد.
• این نوع معماری در بسیاری از استان های کشور، به خصوص در استان های دارای هوای خشک هنوز مرسوم است؛ اما باید دانست زندگی صنعتی و آپارتمان نشینی برای بسیاری از مردم، مجال چنین امری را نمی ️دهد.

 در ادامه به بررسی تجهیزات سرمایشی می پردازیم.

مزایا و معایب تجهیزات سرمایشی عبارتند از:

•  وسایل سرمایشی صنعتی که همگی برقی هستند عبارتند از: پنکه، کولر گازی، کولر آبی، اسپیلت، فن کوئل.

2 تذکر مهم در خصوص وسایل سرمایشی: ️

1- باید بدانید از حکمت نظام عالم است که منطقه آب و هوایی مختلف زمین را به چهار فصل تقسیم نمود:

•  در فصل پاییز، بدن به سمت سردی و خشکی می رود و در فصل زمستان بدن به سمت سردی و تری می رود.
• در مجموع در این دو فصل بدن به علت جمود در قبض قرار می گیرد و اخلاط غلیظ بلغمی و سوداوی در بدن تجمع پیدا می کنند. که علت عمده آن تحرک کم و سردی هوا و نوع خوراک می باشد.
• در فصل بهار با گرمای هوا، بدن شروع به نضج و پختن اخلاط می کند و در تابستان این نضج و دفع به حداکثر می رسد.

 حال اگر ما بخواهیم گرما را در حد معتدل تحمل نکنیم و زود هنگام و بیش از نیاز به دستگاه های خنک کننده پناه ببریم یقیناً در طی چند سال، تجمع مواد سوداوی و بلغمی و اخلاط غلیظ در بدن ما، باعث غلظت خون، چربی خون، انسداد رگ ها و انسداد قلب، انواع سکته ها، آلزایمر و سنگ کلیه و… خواهد شد.

 پس مؤکداً توصیه می کنم در تابستان تا حد امکان گرما را تحمل کنید و وقتی تحمل گرما برای شما بسیار سخت شد به سمت استفاده از دستگاه های سرمایشی بروید.

2- باید دقت داشت که مزاج بدن با مزاج عالم نباید در تضاد قرار گیرد.

• فصل تابستان فصل گرما است و این گرما به بدن ها به خصوص بدن های ضعیف امروزی، سختی و فشار وارد می کند؛ اما باید دانست استفاده از وسایل سرمایشی نباید با افراط انجام شود و باید در حدی باشد که حرارت بدن را کمی تعدیل کند و نباید هوای داخل اتاق و مجموعه تا حدی سرد شود که سرما به بدن آسیب
  برساند.
• باید دانست تمام ابزارهای مصنوعی سرمایشی اگر درست مصرف نشوند دارای عوارض سوء هستند.

در خصوص ابزارهای ذکر شده مواردی را به صورت مختصر و مفید ارایه می کنیم:

• در مسیر مستقیم باد پنکه، کولر، اسپیلت ها قرار نگیرید، برخورد باد مستقیم این وسایل بر روی مزاج، عضو شما را به سمت سردی متمایل کرده و دردهای مختلف سرد به سراغ شما خواهد آمد.
• پنکه ها، مزاج هوایی که به سمت شما می رود را تغییر نمی دهند اما کولر گازی و اسپلیت ها با کم کردن رطوبت هوا، هوا را خشک تر می کنند و کولرهای آبی، هوایی که به سمت شما دمیده می شود را بسیار مرطوب تر می کند، بنابراین کولر آبی برای مناطق مرطوب و افرادی که دارای رطوبت زیادی در بدنشان است، بسیار مضر می باشد، عکس آن برای مناطقی که کولر گازی و اسپیلت رطوبت هوا را تصفیه می کند و هوا را با رطوبت کمتر می دهد، مناسب است.

به عنوان مثال برای شمال کشور یعنی استان های گیلان، مازندران و بخش های غربی تا مرکزی استان گلستان و جنوب کشور مانند چابهار کولرهای گازی مناسب است و برای استان های خشک کشور مانند تهران، خراسان، یزد، اصفهان، شیراز و … عموماً کولرهای آبی مناسب تر است.

•  دقت داشته باشید ماندن زیاد در زیر کولر، تنفس زیاد در فضایی که کولر روشن است باعث جلب بیماری های مختلف تنفسی و ایمنی بدن می شود و بهتر است پس از مدتی در هوای آزاد قدم بزنید یا کولر را خاموش کنید تا هوای منزل و اتاق عوض شود.
• تحقیقاتی که دانشمندان در میان کارمندان انجام داده اند متوجه شدند، ماندگاری زیاد این افراد در محیطی که کولر در آن مرتب روشن است باعث تشدید برخی از بیماری ها می شود.
• سعی کنید درجه کولر و اسپیلت را خیلی سرد نکنید بلکه در درجه ای باشد که هوای منزل در حد اعتدال قرار گیرد، سردی زیاد در فصل تابستان همانگونه که اشاره شد باعث تضاد بین طبیعت بدن و مزاج نظام عالم می شود و باعث ایجاد برخی بیماری ها مانند غلظت خون، سکته ها و …. خواهد شد.
• شب هنگام و به خصوص از نیمه شب به بعد، تمام سعی خود را کنید که کولر و اسپیلت ها را خاموش کنید. زیرا مزاج طبیعت و جغرافیا شب هنگام مخصوصا از نیمه شب به سمت سردی می رود و این سردی در سحر و صبح، به اوج خود می رسد، بنابراین این سردی می تواند به طبیعت بدن آسیب برساند.
• سرویس و نظافت سالیانه کولرها مخصوصا پوشال کولرهای آبی را بسیار جدی بگیرید، زیرا غفلت از این کار، منجر به گسترش عوامل بیماری زا به اتاق ها و منازل می شود.