مباحث تحصیلی فرزندان با رویکرد طب ایرانی اسلامی

موفقیت فرزندان در عرصه تحصیلی ارتباط مستقیمی با علایق، استعدادها و هوش دارد؛ تمام موارد ذکر شده به مزاج و طبایع افراد، ارتباط مستقیم دارد.

با این رویکرد به سراغ بررسی و کالبد شکافی مباحث تحصیلی خانواده می رویم:

الف: نوع هوش، حافظه و استعداد بستگی به مزاج ها و طبایع در افراد دارد:

•  گرما طبیعتاً میل به بالا و صعود و حرکت دارد.
•  سرما طبیعتاً میل به پایین، سکون دارد.
•  تری و رطوبت طبیعتاً میل به انعطاف و حرکت به عرض و پهنا دارد.
• خشکی طبیعتاً میل به جمع شدن، متمرکز شدن، جمودت دارد.

 با این استدلال:

• افرادی که در بدن آن ها گرما حاکم است، میل به صعود و حرکت سریع و با سرعت دارند.
• افرادی که سرما به بدن و مغز آن ها حاکم است، میل به صعود و حرکت ندارند.
• افرادی که رطوبت و تری به بدن آن ها حاکم است، مطالب را به صورت جامع تر و عریض تر، درک می کنند.
•  افرادی که خشکی به بدن آن ها حاکم است، مطالب را ریزتر و جمع تر و منسجم تر می آموزند.

به صورت ترکیبی می توان گفت:

افراد صفراوی (گرم و خشک)

• دارای حافظه و هوش تند و تیز، هستند. تندی یعنی سرعت و تیزی یعنی خشکی و عرضی کم. این افراد مطالب را به سرعت می آموزند، اما درک سطحی و کم عمق و کم عرضی از مطالب دارند.
•  بسیاری افراد تیزهوش اینگونه هستند، مفاهیم را سریع می آموزند، تجزیه و تحلیل می کنند، اما درک و تجزیه و تحلیل آن ها از مطالب ضعیف و کم عمق و سطحی است.
• گرمای موجود در مغز این افراد، اجازه حوصله و تجزیه و تحلیل به آن ها نمی دهد و خشکی موجود در آن ها، اجازه حک شدن مطالب در حافظه بلندمدت را در آن ها، میسر نمی کند، زیرا خشکی مانند سنگ، که حک کردن بر روی آن سخت است.
•  این افراد (صفراوی) حافظه کوتاه مدت قوی دارند، اما حافظه بلندمدت آن ها معمولاً ضعیف است؛ چون برای حافظه بلندمدت ما نیاز به حک شدن قوی مطالب در حافظه کوتاه مدت و ماندن اثر آن در حافظه بلندمدت داریم.
• این افراد برای حک شدن و جاسازی مطالب بر روی حافظه بلندمدت، نیاز به تکرار بیشتر مطالب و یادآوری آن دارند. مانند حک کردن مطلبی روی سنگ، که باید بارها روی آن مطالب کشیده شود تا اثرات آن به جای ماند.

افراد دموی (گرم و تر)

•  دارای حافظه و هوش خوب و مناسبی هستند.

در این افراد چند رویکرد جالب اتفاق می افتد:

• حرارت و گرما توسط رطوبت تعدیل می شود، پس این افراد از تندی و سرعت زیاد در امان هستند و با فراغ باز و بدون عجله به مطالب می نگرند و فرصت تجزیه و تحلیل دارند.
• به علت وجود رطوبت در مغز، مطالب راحت تر و متعادل تر در مغز نقش می گیرد، اما در مغزهای خشک همانگونه که قبلاً اشاره کردیم، خشکی باعث سختی در نقش بستن مفاهیم و مطالب در مغز، خواهد بود.
• در بند قبلی به نقش بستن متعادل مفاهیم و مطالب اشاره داشتیم اما باید بدانید تمام اهمیت در نقش بستن نیست، بلکه مهم تر از حفظ آن نقش و مفاهیم، باقی ماندن و حفظ آن است. مثلا نوشتن مطلبی روی آب بی فایده است زیرا در کمتر از یک ثانیه حروف مربوطه هضم و ناپدید می گردد. اما در افراد گرم و تر و دموی، تری باعث تعدیل در نقش مطالب و مفاهیم می شود و گرمای موجود، باعث پختگی آن می گردد، در نتیجه مفاهیم نقش بسته شده به کمک حرارت تثبیت می گردد. این افراد هم دارای حافظه کوتاه مدت و هم حافظه بلندمدت خوبی هستند.
• افراد گرم و تر به علت داشتن گرمای متعادل (گرما به علت مجاورت با حرارت تعدیل می گردد) با سرعت خوب و متعادل، مفاهیم را جذب و درک می کنند و به علت حضور رطوبت برخلاف صفراوی ها، درک بسیط و عمیق و عریضی از مطالب دارند و دارای تجزیه و تحلیل عمیقی از مطالب هستند.
• افراد دموی استقامت خوب و کشش مغزی خوبی دارند و به علت وجود رطوبت انعطاف پذیری مناسبی دارند.

افراد بلغمی (سرد و تر)

•  این افراد به علت وجود سردی و رطوبت و تری که بر بدن و مغز آنان حاکم است، دارای هوش و حافظه قوی نمی باشند؛
• به علت رطوبت، بدون حضور گرمای مناسب، مطالبی که به آن ها ارائه و تفهیم می گردد در مغز ماندگاری و دوام ندارد.
• این افراد معمولاً به علت رطوبت، تری، عدم ماندگاری مطالب، عدم قوت در حافظه طولانی مدت، حافظه کوتاه مدت ضعیفی نیز دارند.
• این افراد شاید مطالب را به سرعت ادراک نمی کنند و در کنش و واکنش های مغزی کند هستند، اما به علت آرامش، تجزیه و تحلیل مناسبی از مطالب دارند.

افراد سوداوی (سرد و خشک)

• به علت ضعف حضور گرما در این افراد، تند و تیزی و سرعت درک مفاهیم و مطالب را ندارند و درک مطالب برای آن ها زمان بر است.
•  اما بعد از درک مطلب، به علت خشکی موجود در مغز، مطالب با قدرت در مغز حک شده اند و فراموشی در آنان بسیار کمتر است تا آنجا که بعد از سال های سال، یک خاطره را با جزئیات آن در ذهن دارند و گاهی در دوران کهنسالی، کودکی خود را نیز به خاطر دارند.
•  سوداوی ها به علت کم رنگ بودن حضور رطوبت دارای خشکی می باشند، در نتیجه درک عرضی از مطالب آن ها قوی نمی باشد، اما عمق درک آن ها از مطالب، قوی است.

مثلاً در خصوص یک موضوع که به ایشان ارائه می شود توان احصاء و تسخیر همه مطالب را ندارد و به خلاصه و عصاره آن اکتفا می کنند و استنباط و درک هایی از همان مطالب با ریزبینی های خاص خود دارند که دیگران این توان را ندارند. این هم یک حسن است و هم یک مشکل، حسن و خوبی، درک عمیق آن ها است اما مشکل
آنجا است که عموماً به یک مطلب توجه می کنند و توان تمرکز روی کل را از دست می دهند، در نتیجه از اصل قضیه غافل می شوند و بیش از حد، به جزئیات می پردازند.

برای درک عمیق تر مثالی گفته می شود:

 فکر کنید در یک جلسه، فردی در حال تشریح عملکرد شهردار یک شهر است و عملکردهای مختلف او را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. از شهردار تمجید می کند و ضمناً دو انتقاد نیز از او می نماید.

•  فرد دموی (گرم و تر) به علت دارا بودن حرارت و رطوبت، درک صحیحی از مطالب خواهد داشت و در بررسی مطالب و حفظ آن در حافظه و کنش و واکنش افراط و تفریط ندارد.
• فرد بلغمی (سرد و تر) به علت رطوبت اثرپذیری زیادی دارد، یعنی فاعل و گوینده اثر زیادی روی او دارد، اما بعد از مدتی زود اثر مطالب از ذهن و حافظه او از بین می رود و به علت سردی واکنش خاصی در خصوص نکات منفی و مثبت نشان نمی دهد.
• فرد صفراوی (گرم و خشک) به علت دارا بودن گرما، واکنش تند و سریعی به نکات مثبت و منفی نشان می دهد، یعنی از شنیدن نکات مثبت هیجان زده و از شنیدن نکات منفی، گله گذار می گردد اما به علت خشکی و حرارت زیاد، نکات منفی زیاد در ذهن او حک نمی شود و بیشتر نکات مثبت در خاطر او می ماند.
• فرد سوداوی (سرد و خشک) مطلب و توزیع گوینده، را می گیرد. چون سرما در او رسوخ دارد و سرما حرکت منجمد و رو به پایینی دارد و در نتیجه به محاسن شهردار توجه نمی کند و روی معایب او زوم می شود و معمولاً نکات مثبت را زود فراموش می کند و معایب و نکات منفی در ذهن او نقش می بندد و فراموش نمی شود.
• صفراوی و سوداوی هر دو به علت خشکی تحریک پذیرند، یعنی واکنش نشان میدهند، اما ️واکنش این دو با هم متغیر است:

1. واکنش صفراوی به علت حضور گرما، باعث بروز احساسات می شود. با الفاظ، حرکات و اعتراض، ابراز تشکر و… احساسات خود را بروز می دهد.
2.  سوداوی به علت سردی، درونگرا است و اعتراض و تشکر او، ابراز کردنی نیست و در اصطلاح به درون خود می ریزد.

واکنش افراد با مزاج های متفاوت در مباحث تحصیلی:

•  افراد دموی در زمان تحصیل، علم و بهره وری بیشتر با صرف وقت کمتر می توانند مطالب را فراگیری کنند، کمتر خسته می شوند و هوش و حافظه و استعداد خوبی دارند.
•  بلغمی ها به علت سردی، درک آهسته تر و زمانبر تری از مطالب دارند و باید بعد از مدتی دوباره مطالب را مرور کنند، اما آرامش خوبی دارند، اگر آرامش آن ها باعث بی تفاوتی نشود.
•  افراد سوداوی، عزم و پشتکار خوبی دارند، زود خسته می شوند و باید مطالب را دسته بندی شده و طی زمان مطالعه کنند و برای پیشگیری از عدم زوم شدن زیاد روی مطالب، بهتر است مطالب را به صورت تحلیلی و تفسیری مطالعه کنند.
•  افراد صفراوی به علت حدت و سرعت زیاد، باید مطالب را تقسیم کنند و آن را با حوصله مطالعه کنند. عجله و رقابت افراطی دشمن آنان است، جهت درک عریض تر از مطالب با دیگران به مباحثه بنشیند و تعجیل را در خود مهار کند.

نکته: شاید بسیاری از افراد تیزهوش در نمرات درسی و رتبه های کنکور و … موفقیت های ️خوبی کسب کنند؛ اما در عرصه حقیقی زندگی و به کارگیری مطالب آموخته شده در متن زندگی، عمدتاً این افراد ناموفق هستند.

در خصوص درک در عرض یک مثال ساده می زنم:

 افراد در دروس خصوصی خود می آموزند که جریان برق می تواند مولد حرارت باشد، خب این یک اصل کلی است اما اگر این اصل را یک هنرآموز خوب درک کند و از آن آبگرمکن برقی، سماور برقی، گرمکن حمام، بخاری برقی و … بسازد یا طرح آن را ارائه دهد یعنی درکی در عرض داشته است و خشک، منجمد و ضیغ عمل نکرده است.

•  درک عمیق، درک یک هنرآموز از بررسی چگونگی گرم کردن و فرآیند اثر گرما توسط جریان برق و الکتریسیته است.
• درک ظریف و عمیق که از خشکی به وجود می آید، به عمق می رود و در آن غور می کند و به جزئیات توجه می کند.

تذکر: در صورت غلبه پیدا کردن مزاج، بیماری حاصل می شود و باعث افراط در هر یک از خصوصیات ذکر شده در مقالات قبل می شود.

مثلاً: غلبه سودا، باعث افراط در جزء بینی، غلبه در بلغم باعث افراط در آرامش و … می شود که باید مورد درمان قرار گیرند. در غیر این صورت، دست زدن به مزاج طبیعی افراد اعم از سودا، بلغم، صفرا به هیچ وجه مورد تأیید نیست.

چند نکته:

• افراد گرمایی اعم از دموی یا صفراوی به علت حضور حرارت و گرما در بدن و مغز در کلاس و حین آموزش، زود بی قرار و بی حوصله می شوند.
•  افراد دموی به علت حضور رطوبت که مهارکننده اثرات حرارت است وضعیت بهتری دارند، اما صفراوی ها معمولاً در کلاس آرام و قرار ندارند و اهل شیطنت، بی قراری، بی حوصلگی هستند.
• در صورتی که در افراد صفراوی، غلبه صفرا به وجود آید، فرد به پیش فعالی و بیش فعالی دچار می شود.
• افراد بلغمی در کلاس حوصله زیادی دارند و اهل شیطنت نیستند.
•  افراد سوداوی به علت وجود سردی و خشکی درونگرا هستند، بنابراین به علت خشکی و جمودت، مغز آن ها زود خسته می شود اما خستگی آن ها از درس و فضای درس مانند صفراوی ها نمی باشد.
• صفراوی ها بعد از خشکی، شروع به شیطنت و فعالیت بدنی و جسمی و برهم زدن شرایط می کنند اما سوداوی ها بعد از خشکی، افکار آن ها به سمت درون رفته و از درون خود و در ذهن خود مشغول افکار، خاطرات و … خود می شوند، این گروه چشمشان به استاد و معلم است، اما ذهن آنان در جای دیگری است.
• دو گروه صفراوی و سوداوی باید با تنوع و مقطع به یادگیری مشغول شوند. در غیر این صورت، کیفیت و کمیت در آن ها کم خواهد بود.

چه رشته هایی برای چه افرادی، مناسب است؟

• افراد گرماوی عمدتاً به علت دارا بودن شور و حال به دروس خاص مانند شعر، ادبیات، تاریخ و … علاقمند هستند و موفق ترند. به زبان دیگر، این دو گروه صفراوی و دموی، به خصوص دموی ها در دروس حفظ کردنی و حفظیات موفق ترند.
• افراد سرمایی در دروس درک کردنی مانند ریاضی و فیزیک و … موفق ترند. زیرا در افراد بلغمی و سوداوی، عجله که باعث برهم خوردن تمرکز می باشد، زیاد وجود ندارد و می دانیم که عجله و سرعت از حرارت و گرماست.

 روش‌ های تقویت حافظه

 در خصوص تقویت حافظه، خانواده ها باید آگاهی کافی نسبت به برخی امورات داشته باشند و از حرف های عامیانه تبعیت نکنند.

 در خصوص تقویت حافظه باید به نکات ذیل توجه کافی داشته باشید:

• جهت تقویت حافظه باید به مزاج فعلی فرد و مزاج مغز او توجه کرد.
• جهت تشخیص بهتر این موارد، بهتر است به طبیب طب سنتی مراجعه شود.
•  اگر فردی دارای غلبه مزاج یعنی بیماری مزاج و قوت یافتن و شدت گرفتن بیش از حد و افراطی یکی از اخلاط در بدن و مغز باشد، یقیناً درگیر ضعف حافظه یا پریشانی فکر و خیال، عدم توجه و تمرکز کافی در درک مطالب و … خواهد شد.بنابراین درمان این غلبه مزاج و بیماری از مهم ترین امور می باشد.
• در صورتی که فرد، غلبه مزاج خاصی ندارد، برای تقویت حافظه باید نسبت به مزاج فرد و مغز او اقدام کرد و یقیناً با توضیحاتی که در مقالات قبل گفته شد، می دانید که این اقدامات نسبت به افراد مختلف، متفاوت خواهد بود.

تذکر مهم: باید بدانید تقویت حافظه یک لفظ عمومی است، برای تقویت حافظه باید مغز را در مزاج و طبیعتی که قرار دارد و در بهترین شرایط و معتدل ترین شرایط، حفظ کرد.

مثال:

• مصرف گرمی جات، بیش از حد، باعث افزایش حرارت و صفرا و در نتیجه پریشانی، بی حوصلگی و حواس پرتی فرد می شود.
• مصرف زیاد سردی جات، باعث جمود و بیحالی و سرد شدن مغز خواهد شد.

 به عنوان مثال، شما به محض آن که از کسی بپرسید برای تقویت حافظه چه کنیم؟ افراد اعلام می کنند: کُندر مصرف کنید؛

اما این افراد نمی دانند مصرف کُندر برای تقویت حافظه همه افراد، مناسب نیست، چون کُندر خیلی گرم و خشک است و در افراد گرمایی باعث افزایش صفرا می شود و اگر هم معصوم می فرماید: کُندر تقویت حافظه می کند، ایشان این اصل کلی را به مردم ابلاغ می کند که گاهی در شرایط خاصی برای فرد خاص یا زمان خاص، تجویز گردیده، اما از معصومین در جای دیگر می بینیم که علاوه بر کُندر، مصرف سیب، سرکه، عسل را هم ذکر کرده اند که باعث تقویت حافظه می شود. معصومین عموماً تجویزات را همان گونه که خود آن بزرگواران بارها تأکید نمودند برحسب مزاج ارائه می کردند.

بنابراین:

•  افراد گرمایی برای تقویت حافظه بهتر است از سیب که طبع خنکی دارد، استفاده کنند.
•  افراد سرمایی از عسل و کُندر استفاده کنند.
• البته افرادی که خیلی گرمایی نیستند می توانند برای تقویت حافظه، از عسل هایی که زنبور آن گل های گیاهان سرد مانند گون و … را استفاده می کند، میل کنند یا عسل را با مقداری آبلیمو مخلوط و به صورت شربت عسل و آبلیمو میل کنند.
• بهترین روش جهت تقویت حافظه در افراد گرمایی، حجامت عام است.
• بهترین روش تقویت حافظه در افراد سرمایی، مصرف عسل با شکم خالی و استفاده از عطرهای طبیعی دارای طبع گرم مانند یاس، گل محمدی و … است.

 از مهم ترین و اساسی ترین روش های تقویت حافظه عبارتند از:

• منظم نمودن مغز و افکار و خارج نمودن آن از تشویش و اضطراب و استرس. عدم وجود آرامش از عمده ترین آسیب ها به حافظه و بروز استعدادها در افراد است.
• والدین در ایجاد فضایی آرام و دادن مشاوره های لازم در این خصوص، باید تلاش ویژه ای داشته باشند.
• مطالبی که در طی روز قرار است مورد حفظ و ادراک قرار گیرد، باید دارای تناسباتی با هم باشند و به صورت منظم و در حد توان و کشش افراد، به آن ها ارائه گردد و همان گونه که در مقالات قبلی گفته شد مزاج افراد باید در این خصوص لحاظ گردد.
• اگر قرار است دانش آموزی در طی یک روز، سه ساعت به مطالعه، حفظ و درک مطالب اقدام کند، بهتر است برای یک فرد صفراوی و سوداوی این سه ساعت به چهار تایم چهل و پنج دقیقه ای تقسیم گردد و مابین آن به استراحت بپردازد.
•  اما افراد دموی و بلغمی، توان مطالعه در سه تایم یک ساعته را دارند.
• هرچند فرد بلغمی توان ضعیف تری جهت ادراک و حفظ مطالب دارد، اما خستگی او کمتر است و دموی نیز توان مناسبی در این خصوص دارد؛
• فرد صفراوی و سوداوی، زود دچار حواس پرتی می شوند، صفراوی ها دچار حواس پرتی مانند شیطنت و نق نق و سوداوی ها جنس حواس پرتی آن ها درون گرایی است. یعنی چشمش به کتاب است، اما در حال سیر کردن در خاطرات و افکار و … می باشد.
• از جمله موارد دیگری که در تقویت حافظه بسیار مؤثرند عبارتند از: قرائت قرآن، نظم در امورات، شرایط مختلف مانند آب و هوا، نور و… تکرار، مباحثه و…

بهترین زمان مطالعه

بهترین زمان مطالعه، صبح بعد از طلوع آفتاب تا زمان اذان ظهر و از عصر تا قبل از ساعت 22 شب است. این زمان در شب، بسته به فصول سال، کمی متفاوت خواهد بود. مطالعه و خواندن درس در زمان خستگی، گرسنگی، سیری، خواب و … کارایی لازم را ندارد.

یکی از بزرگترین اشتباه دانش آموزان و دانشجویان آن است که بهترین زمان مطالعه را، صرف امورات دیگر می کنند و زمان نیمه شب و بعد از آن را از ساعت 22 شب تا یک الی سه شب و نزدیک به صبح، به مطالعه اختصاص می دهند.
این اشتباه فاحش به مرور، باعث افزایش سودا و تضعیف مغز و حافظه و آسیب جدی به قوا و مزاج بدن و چشم و … می گردد.

تذکر مهم در خصوص کیفیت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان:

چهار عامل مهم است که در بحث کیفیت تحصیلی بسیار مهم است و به هیچ وجه، قابل خدشه نمی باشد:

•  آرامش روانی در منزل:
  وجود دغدغه در منزل بین والدین یا آشکار شدن آن نزد فرزندان، باعث پریشانی خیال و رکود تحصیلی خواهد شد.
•  تغذیه صحیح نقش بسیار مهمی در کیفیت تحصیلی دارد

به عنوان مثال در یکی از مدرسه های نمونه تحصیلی، با ورود فست فودها و نوشابه ها، تراز نمرات تحصیلی با رکود معناداری مواجه گردید، اما در سال بعد با حذف تغذیه ناصحیح و فست فودها و نوشابه ها، آن مرکز تحصیلی به راندمان قابل قبول و گذشته خود رسید.

• وقت خواب شبانه از مسایل بسیار مهم است، متأسفانه اکثر سریال های جذاب صدا و سیما طوری طراحی شده که خانواده ها و درکنار آن ها فرزندان، تا 24 شب بیدار هستند و این ضربه مهلکی به مزاج بدن، مغز، حافظه و … افراد می رساند.
• یکی از موارد غیرقابل انکار بر روی کیفیت تحصیلی، وسایل دارای امواج مانند: موبایل، وای فای، اینترنت، بازی های کامپیوتری بی سیم هستند.

این وسایل با طول موج های مختلفی که دارند، با برخورد شدید به مغز، باعث تخریب سلول های مغزی و کاهش شدید هوش، استعداد، حافظه، قوای بدنی و روح تجاری می گردند. استفاده از این امکانات، باید به دور از افراط و تفریط صورت بپذیرد. والدین در مواجهه با آن باید بسیار جدی و عاقلانه برخورد نمایند.

آزمایشات متعددی که در خصوص اثرات موبایل، وای فای، اینترنت، بازی های کامپیوتری در جهان منتشرشده واقعاً تکان دهنده و شدیداً نگران کننده است. با یک جستجوی کوتاه در اینترنت می توانید عوارض موارد مذکور را مشاهده نمایید. یادمان باشد، افراط و تفریط هر دو غیرمنطقی است.

سپاس از همراهی شما