آشنایی با مبانی طب اسلامی و سنتی 4

ارکان پنج گانه درمان در طب اسلامی

1. تطهیر جسمی
2. تطهیر معدی
3. تطهیر روانی
4. تطهیر خونی
5. تطهیر جنسی

ارکان بهداشت و درمان در طب اسلامی بر 5 تطهیر، استوار است که با اجرای کامل آن، درمان تن و روان کامل می شود. این گونه جمع بندی برآیند یک استنباط نظری از تمامی دستورات دینی از مجموعه منابع مذهبی اعم از اخلاق، فقه، طب و اقتصاد است، که به صورت عناوین فشرده، بیان می شود.

در مورد جهت گیری درمانی، پنج جهت گیری مطرح است: تطهیر جسمی، معدی، خونی، جنسی و روانی

همیشه این 5 فاکتور باید در ذهن طبیب طب اسلامی، وجود داشته باشد.

تطهیر جسمی

• وقتی وارد جسم می شوید، کدام یک از ابعاد جسم ما، دچار مشکل است؟ به کدام بُعد از ابعاد درمانی، جسم ما نیاز دارد؟ تطهیر جسمی یعنی پاکی و زدایش ظاهر بدن انسان از آلودگی ها.
• در نظافت، با کلمه ای برخورد می کنیم. محیطی برای نظافت به عنوان حمام را با ظاهر کلمه اش، آشنا هستیم ولی با باطنش نه. حمام فضایی است که وارد محیطی می شوی به نام سردخانه با فضای مرتفع و هوای نه گرم و نه سرد. بعد وارد حوزه ی دوم می شوی که سقف کوتاه تری دارد با هوای گرم تر، وارد فضای سومی می شوی که سقف مرتفع تری دارد با هوای گرم و مرطوب که انباشت آب های مختلف در آن است. جای آب سرد، آب ولرم، آب گرم و جای آب جوش و در قفسه ای کمان شکل وجود انواع روغن های مختلف با خراج های مختلف.
• روغن گرم مثل روغن کنجد، روغن معتدل مثل روغن زیتون، روغن خیلی گرم مثل زنجبیل، روغن گل بنفشه که خیلی خیلی معتدل است و انواع ابزار ماساژ.
• جایی سنگلاخ با سنگ های قلوه سنگی که رویش در جا قدم بزنی، جایی سنگ متخلخل به نام سنگ پا، جایی حلقه های گردونه ای که با دست، خودش را ماساژ می دهد و بالاخره کیسه پشمی و کیسه نخی و کیسه ابریشمی که به تناسب مزاج، نوع پوست و نوع جنس استفاده کننده، از کیسه ها استفاده می شود.
• شوینده های واسط شوینده عمومی لایه بردار به نام روشور و بالاخره شوینده چربی زا مانند انواع صابون. بعد از آن وارد خزینه (وان بزرگ) با دیواره ای آهکین می شویم.
• شاید سوال شود حال که مهندسی ابزار ساختمانی پیشرفت کرده و دیوارهای بتنی می دهد، می تواند بتنی جای آهک را بگیرد؟ نه. زیرا برای مزاج آهک، تعریف داریم و آهک یون هایی را به آب موجود در خزینه می دهد که سیمان نمی تواند بدهد و آب دارای ترکیب متفاوت می شود.
• لایه ی زیرین متصل به حرارتش باید مس باشد. زیرا حرارتی که به مس داده می شود، یون مس آرام آرام وارد آب خزینه می شود و به این ترتیب جذب پوست بدن می شود. ما به مقدار زیادی یون مس جذبی نیاز داریم و نه یون خوراکی. جذب پوستی باعث افزایش سلامت جسم ما می شود.
• مس مستقیم خوراکی عوارضی دارد. (مس باید با روکشی از قلع مورد استفاده قرار گیرد) اما سلول های بدن، به مس نیاز دارند و از طریق جذبی وارد بدن می شوند. با آبی تمیز در حدی که وقتی وارد خزینه می شویم بتوانیم یک جرعه بنوشیم بعد وارد شویم.
• مدت حضور در این حمام، به تناسب مزاج فرد، متفاوت است. بیشترین مقدار حضور ضروری در این حمام ها، اول برای مزاج سوداوی است، بعد بلغمی و سپس دموی و کمترین مقدار حضور برای صفراوی است.

• این حمام ظاهرا حمام نظافت است. اما در طب اسلامی، یک ابزار درمانی است. چون به تناسب مزاج، وقتی وارد حمام شد، با آب های بیرون، خود را خیس می کند. از روغن های مختلف، به تناسب مزاج استفاده می کند، بعد صبر می کند، ماساژ می دهد، بعد از اینکه روغن جذب شد، با ابزارهای مختلف، بدنش را ماساژ می دهد. بدنش آرام آرام، روغن را جذب می کند و بدنش گرم می شود. محیط نیز مملو از بخار گرم است. وقتی روغن جذب شد، ماساژگری این روغن ها را با فشار ماساژ که از سر انگشتان پا شروع می شود تا به انگشت دست و جای حجامت، ختم می شود و گوش مالی و دو تا پشت گوش را تخلیه می کند و از پشت گوش می آید کتف را تطهیر می کند. پس بدن نرم می شود، بدن را می شوید، کیسه کشی انجام می دهد و با صابون های مختلف، آخرین چربی بدن را می گیرد. با آب گرمی که در پایین خزینه وجود دارد، بدنش را تمیز می کند، و وارد خزینه می شود. به مقدار مشخصی وارد خزینه می شود و از خزینه خارج می شود. وارد گرم خانه متوسط می شود، سپس مقداری می ماند، مزاجش را تطهیر می کند، در حالی که بدنش را با مشت مال خشک کن، خشک می کند، در عین حال نماز هم می تواند بخواند و تطهیر روانی هم بکند.

• برای جلوگیری از سرماخوردگی و سازگار کردن سرمای محیط سردخانه، پایش را با آب سرد، آشنا می کند. بعد وارد سردخانه می شود. به تناسب مزاجش، نوشیدنی مختلف می خورد، صفراوی انار و هندوانه می خورد، سوداوی سوپ، آب انار شیرین یا خربزه می خورد، بلغمی شربت شیرین می خورد، پس لباسش را می پوشد، سرمه به چشم می کشد، سرش را با کلاهی می بندد و خارج می شود.
• حمامی از این نمونه را در تهران داشتیم. آن هایی که مثلا آمده بودند، کشور را آباد کنند (آمریکایی ها و اروپایی ها)، آن را خراب کردند.
• حمامی برتر از این در اصفهان وجود داشت. آبش با شمعی، گرمی می گرفت که شیخ بهایی درست کرده بود، این شمع از برایند اثر سوخت هیدروژن و اکسیژن بود.
• حمام را در طب اسلامی، یک صنعت درمانی، تعریف می کنیم. طراحی آن راحکما می کنند و معماران می سازند.
• ما برای صنعت توریسم و افزایش سطح سلامت، این حمام ها را باید بازسازی کنیم. اگر جایی در روایات می شنوید، حمام، بلغم زدا است، منظور این حمام نیست که ما در خانه هایمان داریم. این حمام های منازل کنونی بلغم زا هستند. بلغم زدا یعنی رطوبت را از تن خارج می کند.
• حمام یک روش درمان نیز هست. ابزارهای گوناگونی برای زدایش موهای زائد بدن طراحی شده است، به زبان علمی، ثابت شده که زدایش موها به وسیله ی ترکیبات آهکی مطابق موافقت با سرشت، سلامت زا و یک وسیله گندزدایی کاملا مناسب برای بدن و لطیف کننده پوست نیز هست.
• روش زدایش مو با نوره (واجبی) روشی علمی تر و سازگارتر با بدن انسان، نسبت به روش های جاری که پدر پوست را در می آورد، است.
• سرمه، ابزار آرایش زن و مرد است. سرمه در حد اینکه الان تقریبا مورد استفاده همه مردم است، به منظور افزایش نور چشم، از زمان قدیم، استفاده می شد.
• فراگیرترین آن سرمه بادام، است. بادام را با سوزن لحاف دوزی، سوراخ کنند، بسوزانند، دودش که رسوب کرد، دود را در سرمه دان، جمع کنند و به چشم بکشند.
• مرغوب ترین سرمه، سرمه سنگ است که در سیستان و بلوچستان، معدنش وجود دارد. سرمه یک روش درمانی است و تاکید زیادی در مورد سرمه کشیدن، شده است.

تطهیر معدی

تطهیر معدی یعنی پاکسازی سیستم گوارشی، که این یک اصل است.

• در تطهیر معدی، از حلال خوردن، شروع می شود. اولین نظام تطهیر معدی، این است که غذایی که وارد بدن می شود، حلال باشد. بعد به اندازه خوردن و در ساعات مقرر خوردن (2 وعده در شبانه روز یا سه وعده در دو شبانه روز)
• اگر یک وعده غذا را باید انتخاب کنیم، بهتر است در شب باشد. گرسنه خوابیدن در شب، باعث خشک شدن رگی به نام رگ عشا می شود که تا چهل شب، این رگ زنده نمی شود.
• غذای شب باید 3.5 ساعت قبل از خواب باشد. رعایت ساعات غذایی جز اصول مهم نظام طب اسلامی است. اگر رعایت شود، کلسترول، چاقی های موضعی، بی قوارگی پدید نمی آید. فشارخون، نرمال می شود.
• روشی که طب کلاسیک می گوید که یک لقمه بخورد، یک ساعت دیگر یک لقمه دیگر، یک روش غیر منطقی است که با کل نظام بدن انسان، ناسازگار است. کل نظام بدن، مخالف سیستم زندگی، خورده خوری است. خوردن بین صبح و شب، باعث فساد در بدن می شود. صبحانه بین 8 تا 10 صبح باشد. کسی که به پرخوری عادت کرده و بخواهد دو وعده بخورد، برایش مشکل است. ابتدا معده اش را گرم کند تا بتواند یک وعده را کم کند.
• بعد از وعده های غذایی، تمهیدات غذایی را درست رعایت کردن است. مثل اینکه در روایات فرموده اند: دست را بشوییم، با پای برهنه و سر زانو بنشینیم، آرام آرام با روش برانگیختن ترشحات بزاقی، غذا بخوریم. یک قسمت از معده را پر از غذا و یک قسمت را برای آب و یک قسمت را برای هوا قرار دهد.
• آب در بین غذاخوردن، مضر است. بهتر است دو ساعت بعد از غذا، آب خورده شود.
• کامل سیر نشدی، دست از غذا بکش.
• تا گرسنه نشدی سر سفره ننشین.
• خوردن نمک، قبل و بعد از غذا.
• بعد از غذا می شود شیرینی هم خورد، زیرا بزاق دهان، هم با شیرینی و هم با نمک تحریک می شود. یک بزاق اولیه و انتهایی نیاز داریم.
• بزاق اولیه برای تحریک است، بزاق انتهایی برای تحریک، افزایش شتاب هضم و ضد عفونی کردن است.
• اگر برای ضد عفونی کردن، نیاز باشد، از نمک این انتظار می رود ولی اگر فقط برای تحریک بزاق باشد، از شیرینی استفاده می کنیم.
• شیرینی اگر عسل باشد، خاصیت ضد عفونی کنندگی نیز دارد، اما نه به اندازه نمک. علاوه بر این، آرام خوردن نیز یک اصل مهم در اصول تغذیه اسلامی است.

تطهیر روانی

• دوست داشتن و دوست داشته شدن، از نیازهای مهم و اولیه انسان است. تطهیر روانی بسیار مهم است.
  اینکه علاوه بر موارد مذکور، فرد دارای روح و روان و باطن پاکی باشد، مهم است. داشتن آرامش در زندگی بسیار اهمیت داشته و مهم است. فردی که از نظر روحی در آرامش نباشد، با بهترین موارد جسمی هم آرامش نخواهدیافت.
• حتی در بسیاری از موارد در بعضی بیماری ها، فقط داروهای جسمی برای بدن تاثیرگذار نیست.

طب اسلامی با اثر گذاری روی روح و روان با مجموعه دستورالعمل های معنوی سعی دارد با کمک باطن به درمان ظاهر بپردازد. زیرا اگر باطن بر ظاهر غلبه یابد، ظاهر، مغلوب باطن خواهد شد و بیماری جسمی در صورت قوت باطنی و روحی روانی بهبود خواهد یافت.

از مسایل مهم در بحث تطهیر روانی بحث “نیاز حب”  است. “دوست داشتن و دوست داشته شدن “.

• همان گونه که گفتیم از نیازهای روحی اولیه است. متاسفانه ما انسان ها، بخل محبت داریم.
• نه به طور درست محبت می کنیم نه به کسی اجازه و فضای محبت کردن می دهیم.
  در اجتماعی که مردم آن، یکدیگر را تحت قانون شرع، ساپورت محبت نکنند، بیمارند و نیازمند درمان هستند.
  بسیاری از جرایم اجتماعی و بیماری های جسمی و روانی محصول کمبود محبت در اجتماع است.
  ما باید روش صحیح محبت کردن و محبت دیدن را بیاموزیم.

روش صحیح یعنی چه؟ یعنی روش اعتدال، نه افراط نه تفریط .

• اگر در اجتماع به درستی به هم درقالب شریعت و عقل مهرورزی کنند، بسیاری از بیماری های روحی و جسمی  از جمله فسادهای جنسی و… کم خواهد شد.
• تمایلات روحی و محبتی زن به مرد نامحرم و عکس آن چیزی جز محصول کمبود محبت نیست.
  این ها باید در اجتماع کالبد شناسی شود.
• باید یادبگیریم به باد، آب، خاک، درختان، پرندگان، خورشید و یک گل زیبا مهرورزی کنیم.
• باید یادبگیریم به همه انسان ها بدون قضا و رنگ و نژاد و ملیت و جنسیت، مهرورزی کنیم.
• محصول این محبت ها اول بازخورد مثبتی است که به سمت ما می آید. احساس خوشی که آن را از عمق وجودمان درک می کنیم.

در روایات داریم که نگاه به نامحرم تیری است ازشیطان که اگر کسی آن را ترک کند، حلاوتی را در همان لحظه احساس خواهد کرد و …خوب این ها حلاوت های روحی و باطنی است.

• کمک به هم نوع و یاری به انسان ها حلاوتی را در دل انسان به وجود می آورد که نظیر ندارد.
  دین ما تاحدی به آن محبت و ابراز آن تاکید دارد که حتی می گوید کسی که اول سلام کند، ۹۹ ثواب از صد ثواب را دارد.

این یعنی چی؟ یعنی ترغیب به محبت.

• درحدیث و سیره و…هست که می فرمایند اگر به سگی نیکی کردی حسنه داری و اگر شاخه درختی را شکستی مانند آن است که بال ملائکی را شکسته ای.

این ها یعنی چه؟ یعنی یکپارچه خیر و محبت باش.

• اسلام یعنی دین محبت و حب. باید روش تطهیر روانی را یاد بگیریم.
• گاهی بهانه گیری یک بچه برای جلب توجه او به خاطر جلب محبت است.
• گاهی قهرهای بزرگترها نیز نشان نیاز آنها به محبت و نیاز روانی است.
• انسانی که از نظر روانی در زوایای مختلف تطهیر نشود، هم روح و هم جسم او بیمار است.
• این ها باید در جامعه اسلامی پیاده شود و از نظر طبی نیز باید بررسی گردد.
• اینکه پیامبر میان افراد “عقداخوت”می خوانند برای آموزش همین مسایل روانی و ترویج محبت و عشق در اجتماع مسلمانان بوده است.
• اینکه هیچ زن و مرد مسلمانی تا بیش از سه روز باهم قهر نباشند، از جمله این آموزش ها است.